การพลัดหลง (ชีววิทยา)

การพลัดหลง (อังกฤษ: vagrancy) เป็นปรากฏการณ์ทางชีววิทยาที่สัตว์แต่ละตัวปรากฏตัวนอกถิ่นการกระจายพันธุ์ตามปกติ สัตว์แต่ละตัวที่พลัดหลงนี้เรียกว่า สัตว์พลัดหลง (vagrants) มีอยู่หลายปัจจัยที่อาจทำให้สัตว์แต่ละตัวกลายเป็นสัตว์พลัดหลง ได้แก่ ปัจจัยทางพันธุกรรม และสภาพอากาศ แต่โดยทั่วไปยังไม่สามารถเข้าใจสาเหตุได้ทั้งหมด บางครั้งการพลัดหลงยังสามารถเป็นการเริ่มการสร้างอาณานิคมใหม่ หากสัตว์พลัดหลงอยู่รอดจากประชากรที่มีมากพอที่จะดำรงพันธุ์ในที่ใหม่

นกนางนวลลาฟฟิง (laughing seagull) ซึ่งเป็นสายพันธุ์ของทวีปอเมริกา ถ่ายในเวลส์

โดยทั่วไปการพลัดหลงเกิดขึ้นในสัตว์หลายชนิด เช่น นก แมลง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และเต่าทะเล

นก

นกพลัดหลงจากต่างถิ่นในถิ่นที่อยู่ที่ไม่คุ้นเคยอาจตายจากความเครียดหรือการขาดอาหารเช่นเดียวกับที่เกิดขึ้นกับนกจมูกหลอดในภาพที่พบที่ Sleeping Bear Dunes National Lakeshore ที่ทะเลสาบมิชิแกน

ในซีกโลกเหนือ โดยปกติทุกปีนกอพยพทั่วไปมีการอพยพลงใต้ในฤดูหนาว และบินกลับในฤดูใบไม้ผลิซึ่งเป็นช่วงผสมพันธุ์ของนกที่โตเต็มวัย แต่ในบางครั้งนกที่โตเต็มวัยที่อายุยังน้อยและไม่มีประสบการณ์ในหลายสายพันธุ์ อาจผ่านเลยช่วงเวลาการผสมพันธุ์นี้ และบินอพยพขึ้นทางเหนือเมื่อสิ่นสุดฤดูใบไม้ผลิ อพยพเลยไกลออกไปทางเหนือกว่าเดิม (นกประเภทนี้เรียกว่า spring overshoots )

ในฤดูใบไม้ร่วง นกอายุยังน้อยบางตัวแทนที่จะมุ่งหน้าไปยังพื้นที่หลบหนาวตามปกติ กลับใช้เส้นทางการอพยพที่ "ไม่ถูกต้อง" ไปยังพื้นที่นอกเส้นทางการอพยพตามปกติ ได้แก่ นกเกาะคอนจากไซบีเรียหลายสายพันธุ์ ซึ่งปกติในฤดูหนาวจะอพยพลงใต้สู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แต่กลับพบในยุโรปตะวันตกเฉียงเหนือ เช่น นกกระจิบอาร์กติก พบในสหราชอาณาจักร ซึ่งเรียกว่าการ อพยพแบบย้อนกลับ โดยที่นกอพยพไปในทิศทางตรงกันข้ามกับที่คาดไว้ (เช่น บินไปทางตะวันตกเฉียงเหนือแทนที่จะเป็นตะวันออกเฉียงใต้) โดยยังไม่ทราบสาเหตุของการกระทำนี้ แต่สันนิษฐานว่าอาจเกิดการกลายพันธุ์ทางพันธุกรรม หรือความผิดปกติอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับความไวต่อสนามแม่เหล็กของนก

นกชนิดอื่น ๆ อาจพลัดหลงจากพายุที่พัดพาข้ามมหาสมุทร เช่น นกในอเมริกาเหนือบางตัวปลิวข้ามมหาสมุทรแอตแลนติกไปยังยุโรป นกยังสามารถถูกพัดออกสู่มหาสมุทร เมื่อร่างกายอ่อนเพลีย โดยจำเป็นต้องร่อนลงบนเรือและอาจถูกพาไปยังจุดหมายปลายทางของเรือแทน

นกพลัดหลง จำนวนมากไม่สามารถดำรงพันธุ์ในพื้นที่ใหม่ได้ เนื่องจากมีจำนวนไม่เพียงพอที่จะสร้างประชากรใหม่ โดยตัวอย่างที่โดดเด่นของนกพลัดหลง (นกบกที่ปลิวไปในทะเล) ที่สามารถดำรงพันธุ์ในพื้นที่ใหม่ได้ที่พบในหมู่เกาะในมหาสมุทรที่แยกตัวออกไปไกล เช่น นกปรอดผึ้งฮาวาย และ นกฟินช์ของดาร์วิน

แมลง

มีการบันทึกจากหลายกลุ่มวิจัยในเรื่อง แมลงพลัดหลง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการศึกษาใน ผีเสื้อ ผีเสื้อกลางคืน และ แมลงปอ

สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม

ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมีการบันทึกข้อมูลของ สัตว์พลัดหลง ได้แก่ ค้างคาว แมวน้ำ วาฬ พะยูนแมนนาที วาฬเบลูกา เสือคูการ์ และอื่น ๆ

สัตว์เลื้อยคลาน

สัตว์พลัดหลง ประเภทสัตว์เลื้อยคลานที่มีการบันทึก ได้แก่ เต่าทะเล งู (เช่น Pelamis platura ) จระเข้ และอาจพบในกิ้งก่า ซึ่งมีแนวโน้มว่าเป็นปรากฏการณ์ที่ค่อนข้างแพร่หลายในกลุ่มสัตว์เลื้อยคลาน จระเข้น้ำเค็มมีแนวโน้มสูงที่จะเป็นสัตว์พลัดหลง โดยบางครั้งถูกบันทึกการปรากฏตัวในสถานที่แปลก ๆ เช่น ฟีจี อิโวะจิมะ และแม้แต่ทะเลญี่ปุ่น

พฤกษศาสตร์

โดยทั่วไปคำว่า พลัดหลง (vagrant) มักใช้ในสัตว์ แต่ยังอาจใช้กับพืช (เช่น Gleason และ Cronquist, 1991) เพื่ออ้างถึงพืชที่เติบโตห่างไกลจากถิ่นปกติของสปีชีส์ (โดยเฉพาะทางเหนือสุดของถิ่นปกติของสปีชีส์) โดยมีความหมายแฝงว่าเป็นประชากรชั่วคราว สำหรับในบริบทของไลเคน รูปแบบหรือสายพันธุ์พลัดหลงเกิดขึ้นโดยง่ายเพียงหลุดออกจากพื้นผิวตั้งต้น และไม่จำเป็นต้องหมายถึงการอยู่นอกถิ่นการกระจายพันธุ์