วัดแก้ว (จังหวัดสุราษฎร์ธานี)

วัดแก้ว เป็นโบราณสถานในสมัยศรีวิชัย ตั้งอยู่ที่อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งเป็นโบราณสถานคู่กับวัดหลง

วัดแก้ว

อาคารเรือนธาตุแบบจตุรมุขแบบศิลปะศรีวิชัย
ที่ตั้ง	ภายในวัดรัตนาราม, อำเภอไชยา, ประเทศไทย
พิกัด	9°22′40.3″N 99°11′24.8″E
ประเภท	โบราณสถาน
ความเป็นมา
วัสดุ	อิฐ
สร้าง	พุทธศตวรรษที่ 13–18 พุทธศตวรรษที่ 18–22
สมัย	ศรีวิชัย อยุธยา

ลักษณะทางกายภาพ

เจดีย์

ลักษณะทางกายภาพของวัดแก้วเป็นเจดีย์ทรงปราสาท ก่ออิฐไม่สอปูน ขัดผิวหน้าอิฐเรียบ ผังเป็นรูปกากบาท ฐานชั้นล่างสุดเป็นฐานเขียงสี่เหลี่ยมจัตุรัสลักษณะเป็นฐานประทักษิณ มีบันไดทางขึ้นด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตก ตัวอาคารเรือนธาตุเป็นอาคารทรงจตุรมุข ขนาดประมาณ 18 x 18 เมตร ถัดขึ้นมาเป็นชุดฐานบัวที่ประกอบด้วยฐานเขียง กึ่งกลางฐานเขียงค่อนไปทางด้านบนเว้นเป็นร่องและก่ออิฐเว้นช่องต่อด้วยชั้นบัวคว่ำและลูกแก้ว ถัดขึ้นไปเป็นผนังอาคารมีทางเข้า

ด้านมุขทิศตะวันออก ภายในเรือนธาตุมีขนาดประมาณ 4 x 4 เมตร ประดิษฐานพระพุทธรูปประธาน คือ พระพุทธรูปปางมารวิชัยก่ออิฐ สภาพชำรุดเหลือเฉพาะหน้าตัก ขนาดกว้างประมาณ 4 เมตร ถึงส่วนบั้นพระองค์ (บั้นเอว) ส่วนหลังของพระประธานก่อติดกับผนังอาคาร ด้านซ้ายและขวาของพระประธาน มีซุ้มจรนำสำหรับประดิษฐานพระพุทธรูปก่ออิฐส่วนหลังองค์พระก่อติดกับผนังอาคารเช่นเดียวกัน

ด้านมุขทางด้านทิศใต้ด้านในเป็นห้องคูหาปรากฏเสาประดับกรอบประตูก่ออิฐ ด้านข้างมีซุ้มจำลองย่อส่วนจากรูปแบบอาคารจริง ประตูทางเข้าทางมุขทิศใต้มีกรอบประตู ทับหลังประตูและธรณีประตูทำจากหินปูน ความสูงของประตูประมาณ 1.6 เมตร ภายในห้องคูหาประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัยก่ออิฐสภาพชำรุด ด้านซ้ายและขวาของผนังเจาะเป็นซุ้มจระนำประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัยก่ออิฐ สันนิษฐานว่าลักษณะของมุขในแต่ละด้านน่าจะมีความคล้ายกัน

มุขทางด้านทิศเหนือ พบการนำพระพุทธรูปศิลาทรายแดง สมัยอยุธยาสกุลช่างไชยาเข้ามาประดิษฐานภายในมุขแทน มุขทางด้านทิศตะวันตกมีการตกแต่งผนังโดยการทำซุ้มจำลอง

ส่วนยอดของอาคารนั้นพังลงมาหมดแล้ว สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นลักษณะชั้นคล้ายปราสาท เหนือชั้นเรือนธาตุทางด้านทิศใต้ปรากฏร่องรอยซัมกุฑุ ชั้นของหลังคาแต่ละชั้นน่าจะมีการประดับสถูปจำลองเนื่องจากพบสถูปจำลองทำด้วยศิลาทรายแดงหลายองค์บริเวณรอบฐาน

จากลักษณะผังของวัดแก้วมีลักษณะคล้ายจันทิกะลาสันในชวาภาคกลางกำหนดอายุในช่วงพุทธศตวรรษที่ 14 แต่ลักษณะการตกแต่งภายนอกคล้ายกับปราสาทจามกำหนดอายุอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 15 จึงกำหนดตัวอายุของวัดแก้วอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 14–15

วิหาร

ในปี พ.ศ. 2523 ในการขุดค้นทางโบราณคดีโดยกองโบราณคดี กรมศิลปากร พบแนวอิฐทางด้านตะวันออกบริเวณที่สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นซากวิหารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาดกว้าง 3 เมตร ยาว 7.5 เมตร

อาคารเรือนธาตุจตุรมุขของวัดแก้ว

มุขด้านทิศเหนือประดิษฐานพระพุทธรูปศิลาทรายแดงสมัยอยุธยา มุขด้านทิศเหนือประดิษฐานพระพุทธรูปศิลาทรายแดงสมัยอยุธยา  มุขด้านทิศใต้ห้องคูหาปรากฏเสาประดับกรอบประตูก่ออิฐ ด้านข้างมีซุ้มจำลองย่อส่วนจากรูปแบบอาคารจริง มุขด้านทิศใต้ห้องคูหาปรากฏเสาประดับกรอบประตูก่ออิฐ ด้านข้างมีซุ้มจำลองย่อส่วนจากรูปแบบอาคารจริง  มุขด้านทิศตะวันออกมีขนาดประมาณ 4 x 4 เมตร ประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัย มีซุ้มจรนำด้านซ้ายและด้านขวา มุขด้านทิศตะวันออกมีขนาดประมาณ 4 x 4 เมตร ประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัย มีซุ้มจรนำด้านซ้ายและด้านขวา  มุขด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ตกแต่งผนังโดยการทำซุ้มจำลอง มุขด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ตกแต่งผนังโดยการทำซุ้มจำลอง

โบราณวัตถุ

โบราณวัตถุชิ้นสำคัญที่พบที่วัดแก้ว ได้แก่ พระเจ้าอักโษภยะ ปางมารวิชัยพบในซุ้มจระนำทางด้านทิศใต้ของมุขตะวันออก ประทับอยู่ทางเบื้องทิศตะวันออก ฐานพระพุทธรูปสลักเป็นรูปสิงห์ ด้านข้างฐานเท้าสัตว์ และที่เบื้องหน้าของฐานมีวัชระประดับอยู่ มีลักษณะแข็งกระด้างตามแบบศิลปะจาม กำหนดอายุราวพุทธศตวรรษที่ 15

พระพุทธรูปศิลาปางแสดงธรรม อยู่ในสภาพชำรุด พระเศียรและพระกรทั้งสองข้างขาดหายไป และปลายพระบาทขาด ทรงจีวรห่อคลุมบางแนบพระวรกาย ชายจีวรด้านหน้าหลังลงมาเป็นวงโค้ง ข้อพระกรทั้งสองข้างยกขึ้นเสมอกัน น่าจะเป็นปางแสดงธรรม อิทธิพลศิลปะทวารวดี มีอายุประมาณพุทธศตวรรษที่ 12–13 และพระพุทธรูปหินทรายแดงสมัยอยุธยาสกุลช่างไชยา

ชิ้นส่วนประติมากรรมรูปมือถือดอกบัว สลักจากหินทรายสีเขียว สูง 16.5 เซนติเมตร ลักษณะเป็นมือ ข้างซ้ายกำลังถือดอกบัว ค้นพบในห้องโถงกลาง ภาพสลักชิ้นนี้อาจเป็นพระหัตถ์ซ้ายของพระโพธิสัตว์ปัทมปาณิ ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา

ประติมากรรมในศาสนาพราหมณ์ พบศิวลึงค์ศิลาแบบดั้งเดิม คือมีเฉพาะส่วนฐานสี่เหลี่ยม (พรหมภาคกับส่วนทรงกระบอกแบบรุทรภาค) ขนาดสูง 17 เซนติเมตร และเทวรูปพระพิฆเนศวร ขนาดเล็กประทับนั่ง สลักจากหิน ทรายแดงสององค์ สภาพค่อนข้างชำรุด องค์แรกสูง 42 เซนติเมตร และ 37 เซนติเมตรตามลำดับ อยู่ภายในห้องกลางของซากโบราณสถาน ซึ่งสภาพก่อนขุดแต่งมีดินและอิฐอัดอยู่เต็มห้อง ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา