ไฮอะซินท์บ้าน

ไฮอะซินท์บ้าน
Hyacinthus orientalis ตามธรรมชาติ
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Monocots
อันดับ:	Asparagales
วงศ์:	Asparagaceae
วงศ์ย่อย:	Scilloideae
สกุล:	Hyacinthus
สปีชีส์:	H.  orientalis
ชื่อทวินาม
Hyacinthus orientalis L.
ชื่อพ้อง
Hyacinthus albulus Jord. Hyacinthus brumalis Haw. ex G.Don Hyacinthus modestus Jord. & Fourr. Hyacinthus praecox Jord. Hyacinthus provincialis Jord. Hyacinthus rigidulus Jord. & Fourr. Scilla coronaria Salisb.

Hyacinthus orientalis, ไฮอะซินท์บ้าน (อังกฤษ: common hyacinth), ไฮอะซินท์สวน (อังกฤษ: garden hyacinth) หรือ ไฮอะซินท์ดัตช์ (อังกฤษ: Dutch hyacinth) เป็นสปีชีส์ของพืชดอกในวงศ์หน่อไม้ฝรั่ง วงศ์ย่อย Scilloidiae ที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเอเชียตะวันตกเฉียงใต้ ตอนใต้และตอนกลางของประเทศตุรกี ภาคตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศซีเรีย ประเทศเลบานอน และตอนเหนือของประเทศอิสราเอล พืชชนิดนี้ถูกนำเข้าไปยังทวีปยุโรปในช่วงศตวรรษที่ 16 และแพร่หลายไปทั่วภูมิอากาศแบบอบอุ่นของโลก เนื่องด้วยดอกที่มีกลิ่นหอมอย่างมาก ซึ่งมักพบนำมาปลูกในช่วงต้นฤดูกาลเพื่อให้ออกดอกในช่วงคริสตมาสพอดี

คำอธิบาย

ไฮอะซินท์เป็นพืชหัว มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางหัว 3–7 ซม. ใบเป็นใบโอบต้น มีความยาว 15–35 ซม. กว้าง 1–3 ซม. มีสัมผัสนุ่ม อวบน้ำ และมีฐานใบเรียงเป็นวงก้นหอย ก้านดอกเป็นช่อกระจะมีความสูง 20–35 ซม. (หรืออาจยาวถึง 45 ซม. ซึ่งพบได้ยาก) ประกอบด้วยดอกมีกลิ่นสีม่วง 2–50 ดอก มีหลอดดอกยาว 3.5 ซม. และวงกลีบรวมมีหกแฉก

ปรัมปรา

ในประมวลเรื่องปรัมปรากรีก ไฮอะซินท์เป็นเด็กหนุ่มซึ่งเป็นที่ชื่นชมจากทั้งอะพอลโลและเซไฟรัส แต่ถูกสังหารโดยจักร (discus) เนื่องจากการต่อสู้ด้วยความอิจฉาระหว่างเทพทั้งสอง เมื่อไฮอะซินทัสตาย โดยมีดอกไม้เติบโตขึ้นมาจากเลือดของเขา อย่างไรก็ตาม เทโอฟรัสตัสอธิบายว่าทั้งพืชพันธุ์ปลูกและพืชป่าที่เรียกว่า ὑάκινθος (hyakinthos) นั้นไม่ถือว่าเป็นต้นไฮอะซินท์ในยุคใหม่

การขยายพันธุ์

การขยายพันธุ์นั้นสามารถทำได้อย่างง่ายดาย โดยการแบ่งหัว (bulb) ที่แยกออกจากต้นหลัก ซึ่งต้นไฮอะซินท์ในธรรมชาติก็ใช้วิธีการนี้เช่นกัน แต่ก็ยังมีไฮอะซินท์ที่ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ดด้วยเช่นกัน

ไฮอะซินท์จะได้รับการผสมเกสรโดยแมลงต่าง ๆ เช่น ผึ้งน้ำผึ้ง เนื่องจากเป็นดอกไม้ที่มีกลิ่นหอมอย่างมากจึงดึงดูดแมลงเข้ามาตอมน้ำหวาน

หลังจากออกดอกแล้วจะเกิดถุงเมล็ดที่สุกแล้วขึ้น มีรูปร่างอ้วนและเป็นทรงกลม เมื่อถุงสุกแล้วจะแห้งและแตกออกเป็นสามส่วน แต่ละส่วนจะมีส่วนย่อยสองส่วน และจะมีเมล็ดอยู่ในปริมาณที่แตกต่างกัน ตัวเมล็ดเป็นสีดำที่มีเอไลโอโซมขนาดต่าง ๆ สีขาว เมล็ดจะถูกกระจายโดยอาศัยมด (myrmecochory) นั่นคือ มดจะมาขึ้นเมล็ดเหล่านี้ และแบกกลับไปยังรังโดยมดจะกินเอไลโอโซมเป็นอาหาร ส่วนเมล็ดก็จะสามารถงอกขึ้นได้ในรังมด

การปลูก

ไฮอะซินท์พันธุ์ปลูกหลากสี

ไฮอะซินท์บ้านเป็นพันธุ์ปลูกที่มีประวัติยาวนานในฐานะไม้ประดับ ไฮอะซินท์นั้นขึ้นอยู่ทั่วไปในภูมิภาคเมดิเตอร์เรเนียน และต่อมาคือประเทศฝรั่งเศส (ใช้ในการปรุงน้ำหอม) และประเทศเนเธอร์แลนด์ (ศูนย์กลางพันธุ์ปลูกที่สำคัญ) และพื้นที่อื่น ๆ

ดอกของไฮอะซินท์จะออกในช่วงต้นฤดูใบไม้ผลิ ซึ่งเติบโตได้ดีที่สุดในช่วงที่มีแดดดีและมีร่มเงาในดินที่ระบายน้ำได้ดีแต่ไม่แห้ง โดยต้นจะเข้าสู่ระยะพักตัวในช่วงฤดูหนาว และจะคงอยู่ในพื้นที่ที่มีอากาศหนาวเย็นเท่านั้น ซึ่งดอกนั้นมีกลิ่นหอมและมีสีสันสดใส ไฮอะซินท์มีพันธุ์ปลูกที่ได้รับการคัดเลือกและตั้งชื่อกว่า 2,000 สายพันธุ์ ประกอบด้วยพันธุ์ที่มีดอกสีน้ำเงิน สีขาว สีเหลืองอ่อน สีชมพู สีแดง หรือสีม่วง ซึ่งสายพันธุ์ส่วนใหญ่ที่ได้รับการคัดเลือกนั้นมีช่อเชิงลดของดอกหนาแน่นกว่าพันธุ์ป่า โดยในแต่ละช่อเชิงลดจะมีดอก 40–100 หรือมากกว่า

พันธุ์ปลูก

’เดลฟต์บลู’

พันธุ์ปลูกต่อไปนี้เป็นสายพันธุ์ที่ได้รับรางวัลการ์เดนเมริตจากราชสมาคมพืชสวนแห่งสหราชอาณาจักร:-

• ไอดา 'Aida' (สีน้ำเงินเข้ม)
• แอนนามารี 'Anna Marie' (สีชมพู)
• บลูเฟสติวัล 'Blue Festival' (สีน้ำเงินอ่อน)
• บลูแจ็กเก็ต 'Blue Jacket' (สีน้ำเงิน)
• ชิคาโก 'Chicago' (สีคราม)
• ซิตีออฟฮาร์เล็ม 'City of Haarlem' (สีครีม)
• เดลฟต์บลู 'Delft Blue' (สีน้ำเงิน)
• แฟรลี 'Fairly' (สีขาว)
• จิปซีควีน 'Gipsy Queen' (สีชมพูแซลมอน)
• ยอนโบส 'Jan Bos' (สีชมพูเข้ม)
• ลินโนซองซ์ 'L'Innocence' (สีขาว)
• มิสไซง่อน 'Miss Saigon' (สีชมพูเข้ม)
• ออสทารา 'Ostara' (สีน้ำเงิน)
• เพาล์ แฮร์มัน 'Paul Hermann' (สีม่วงซีด)
• รอยัลเนวี 'Royal Navy' (สีน้ำเงินเข้ม)
• เยลโลวควีน 'Yellow Queen' (สีครีมเหลือง)

การบังคับ

ไฮอะซินท์เป็นหนึ่งในพืชหัวที่ได้รับความนิยมมากที่สุดในการนำมาเข้ากระบวนการบังคับ (forcing) ซึ่งเป็นกระบวนการที่กระตุ้นให้พืชออกดอกเร็วกว่าฤดูกาลธรรมชาติ (ในกรณีนี้คือคริสตมาสในเขตหนาว) โดยการให้ความอบอุ่นกับหัวเป็นเวลาหลายสัปดาห์ก่อนที่จะนำไปปลูกในที่สว่างและเย็น เช่น บริเวณหน้าต่างของห้องครัว หรืออาจปลูกในแจกันคอแคบเพื่อดูการเจริญเติบโตของระบบรากได้ด้วย

ความเป็นพิษ

H. orientalis ประกอบด้วยแอลคาลอยด์ซึ่งจะเป็นพิษหากรับประทานเข้าไปในปริมาณมาก อย่างไรก็ตาม หัวของมันเป็นส่วนที่มีพิษมากที่สุดและไม่ควรรับประทานไม่ว่าจะกรณีใด ๆ ก็ตาม

ดูเพิ่มเติม

• รายชื่อพืชมีพิษ

แหล่งข้อมูลอื่น

• Newsletter Number 4. (October 2004) Hyacinth perennialization , Flower Bulb Research Program, Department of Horticulture, College of Agriculture and Life Sciences, Cornell University