ผลต่างระหว่างรุ่นของ "อำเภอธาตุพนม"

หลังจากยุคนี้แล้วในตำนานบ้านชะโนดและบ้านสะโน ซึ่งเป็นหมู่บ้านข้าโอกาสพระธาตุพนมมาแต่เดิมกล่าวว่า ธาตุพนมได้ถูกปกครองจากนายกอง ๓ ท่าน ซึ่งมีเชื้อสายเป็นเจ้านายท้องถิ่นและเกี่ยวดองทางเครือญาติกับขุนโอกาสเมืองธาตุพนมเดิมคือ '''[[กวานหลวงอามาตย์]] (อำนาจ)''' '''[[ท้าวสุริยะ]] (อ้วน)''' และ '''[[ท้าวราชวัตริ์]] (คูณ)''' <ref>พระฎิสสโร (หนูกร) ใจสุข. ''ประวัติบ้าน''. มุกดาหาร. ม.ป.ป.. </ref> หลังจากนั้นข้าพระธาตุพนมถูกปกครองโดยขุนนางท้องถิ่นซึ่งเกี่ยวดองทางเครือญาติกับตระกูลขุนโอกาสเดิมอีกสายหนึ่งนามว่า '''[[ท้าวอุปละ]] (มุง)''' (พ.ศ. ๒๔๑๗) ในช่วงนี้ปัญหาการแย่งชิงข้าเลกพระธาตุพนมยังคงดำเนินมา จนถึงสมัยสุดท้ายก่อนปฏิรูปการปกครองเป็นระบบมณฑลเทศาภิบาล (พ.ศ. ๒๔๔๔) ทางสยามได้เข้ามาจัดการกับหัวเมืองลาวและหัวเมืองอีสานท้องถิ่น <ref>เติม วิภาคย์พจนกิจ. ''ประวัติศาสตร์อีสาน''. กรุงเทพ. ๒๕๔๖.</ref> เอกสารของทางสยามออกนามเมืองพนมว่า '''บ้านทาษพนม''' หมายถึงหมู่บ้านแห่งข้าทาสขององค์พระธาตุพนม จากนั้นเมืองพนมได้รับการยกฐานะเป็นกอง เรียกว่า '''[[กองข้าพระธาตุพนม]]''' หรือ '''[[กองบ้านทาษพนม]]''' (พ.ศ. ๒๔๒๒) โดยสยามได้จัดการแต่งตั้งให้มีนายกองเชื้อสายข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนมจากสองเมืองคือเมืองนครพนมและเมืองมุกดาหารเป็นผู้ดูแลข้าโอกาสพระธาตุพนม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ผู้สำเร็จราชการกรมมหาดไทย สมุหนายกอัครมหาเสนาบดี ว่าราชการหัวเมืองลาว ซึ่งมีเชื้อสายจากกษัตริย์เวียงจันทน์ทางฝ่ายพระราชมารดา ให้มีอำนาจเป็นผู้แต่งตั้งเจ้านายธาตุพนมขึ้นปกครองกองข้าโอกาสพระธาตุพนม พร้อมกับพระราชทานบรรดาศักดิ์ให้เจ้านายธาตุพนมว่า '''[[พระพิทักษ์เจดีย์]]''' (นายกอง) และ '''[[หลวงโพธิ์สาราช]]''' (ปลัดกอง) <ref>ทองสมุทร โดเร. ''บันทึกการเดินทางในลาว ภาคสอง พ.ศ. ๒๔๔๐''. เชียงใหม่. ๒๕๔๑. </ref> ตำแหน่งพระพิทักษ์เจดีย์พระธาตุพนมแห่งเมืองนครพนมนี้ถูกแต่งตั้งคู่กันกับพระพิทักษ์เจดีย์พระธาตุเชิงชุมแห่งเมืองสกลนคร จากนั้นไม่นานเจ้านายท้องถิ่นได้มีความพยายามยกกองบ้านธาตุพนมให้มีฐานะเป็นเมืองอีกครั้งหนึ่ง เรียกว่า '''[[เมืองทาษพนม]]''' โดยขอเสียส่วยขึ้นแก่กรุงเทพมหานครโดยตรงแต่ไม่เป็นผลสำเร็จ เนื่องจาก[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]]ทรงเห็นว่าเป็นปัญหาภายในของเจ้านายท้องถิ่น อันเกิดจากการขัดแย้งผลประโยชน์กันเอง<ref>เอกสาร ร.๕ บ.๑๒ เล่ม ๑๑/๓๐ หอจดหมายเหตุแห่งชาติ.</ref> นายกองบ้านธาตุพนมได้ดำรงตำแหน่งสืบทอดมาได้รวม ๓ ท่าน (พ.ศ. ๒๔๒๒) ทางสยามได้พระราชทานตราประจำตำแหน่งเป็นรูปเทวดานั่งแท่นหัตถ์ทรงพระขรรค์และพวงมาลัยให้เสมอตราประทับเจ้าเมือง ทั้งหมดต่างมีความสัมพันธ์ทางเครือญาติกับขุนโอกาสเมืองธาตุพนมเดิมทั้งสิ้น คือ '''[[พระพิทักษ์เจดีย์ (ถง)]]''' บรรดาศักดิ์เดิมที่ท้าวอุปละ '''[[พระพิทักษ์เจดีย์ (แก่น)]]''' บรรดาศักดิ์เดิมที่ท้าวพระละคร และ '''[[พระพิทักษ์เจดีย์ (ศรี)]]''' บรรดาศักดิ์เดิมที่พระศรีชองฟ้า ทั้งหมดต่างถึงแก่กรรมที่กรุงเทพพระมหานคร ด้วยสาเหตุต้องเดินทางไปฟ้องร้องเจ้าเมืองรายรอบที่เข้ามาแย่งชิงข้าเลกพระธาตุพนมจนเบาบางลง ส่วนปลัดกองคนสุดท้ายของธาตุพนมนั้นปรากฏนามว่า '''[[อาชญาโพธิสาร]]''' (พ.ศ. ๒๔๓๙) จากนั้นไม่นาน ประชาชนท้องถิ่นได้พยายามตั้งเมืองธาตุพนมให้เป็นศูนย์กลางการปกครองอีกครั้ง โดยแผนการของกลุ่มท้าวผู้มีบุญ[[องค์พระบาท]]และ[[องค์ครุธราช]] โดยมีกลุ่มองค์มั่นเป็นหัวหน้า แผนการครั้งนี้ไม่เพียงแต่เกิดขึ้นที่ธาตุพนมเท่านั้น แต่ยังเกิดขึ้นที่นครเวียงจันทน์ นครจำปาศักดิ์ อัตตะปือ อุบลราชธานี ขุขันธ์ และเขมราษฎร์ธานีด้วย อย่างไรก็ตาม สยามได้ปราบปรามกองกำลังเหล่านี้ด้วยอาวุธอย่างรุนแรงจึงถือว่าแผนการครั้งนี้ไม่เป็นผลสำเร็จ ในเอกสารพื้นตำนานครุธราชและพื้นตำนานพระบาทใช้ชาติ<ref>พระครูสิริปัญญาวุฒิ (ขุนละคร ขันตะ). ''พื้นพระบาทใช้ชาติ''. ม.ป.ท.. ม.ป.ป..</ref>กล่าวว่า ความวุ่นวายครั้งนี้เกิดขึ้นจากพระอัครบุตร์ (บุญมี) ไม่พอใจสยามที่ตั้งพระพิทักษ์เจดีย์เป็นนายกองจึงได้ขอความช่วยเหลือจากผีบุญองค์ครุธเข้ามายึดธาตุพนมเพื่อให้ตนได้ขึ้นปกครองธาตุพนมในฐานะเจ้าเมืองต่อจากบิดาของตน<ref>พระครูสิริปัญญาวุฒิ (ขุนละคร ขันตะ). ''พื้นครุธราช''. ม.ป.ท.. ม.ป.ป..</ref> สมัยนี้เมื่อไม่สำเร็จพระอัครบุตร์ (บุญมี) จึงข้ามไปอยู่ในความคุ้มครองของฝรั่งเศสแล้วถูกแต่งตั้งเป็น '''พระมหาสมเด็จราชาธาตุพระนมบุรมราชาเจดีย์มหาคุณ''' ขึ้นปกครองกองข้าโอกสพระธาตุพนมฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงแทน ทำให้กองข้าโอกาสพระธาตุพนมถูกแยกเป็น ๒ ฝ่าย ต่อมาได้สละตำแหน่งให้หลวงโพธิ์สาราชบุตรชายของตนปกครอง ฝรั่งเศสจึงตั้งกองข้าโอกาสพระธาตุพนมฝั่งซ้ายเป็นเมืองปากเซบั้งไฟ และตั้งหลวงโพธิ์สาราชเป็นพระยาโพธิ์สาราชเจ้าเมืองปากเซบั้งไฟ ตั้งท้าวกัตติยะหลานพระอัครบุตร์ (บุญมี) เป็นอุปฮาด ซึ่งตรงกับช่วงที่พระครูวิโรจน์รัตโนบล (บุญรอด นนฺตโร) เดินทางจากอุบลราชธานีมาบูรณะพระธาตุพนมครั้งใหญ่ตามคำเชิญของพระครูวิเวกพุทธกิจ (เสาร์ กนฺตสีโล) และพระครูวินัยธร (มั่น ภูริทตฺโต)