ผลต่างระหว่างรุ่นของ "เจ้าคุณพระประยุรวงศ์"

| name = เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์

'''เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5)''' (5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2397 - 22 มีนาคม พ.ศ. 2486) เป็นพระสนมเอกใน[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] และทำหน้าที่เป็นผู้เบิกพระโอษฐ์พระราชโอรสและพระราชธิดาในรัชกาลที่ 5 ต่อมา ได้รับการแต่งตั้งเป็น "เจ้าคุณจอมมารดาแพ" และ[[พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว]]ทรงสถาปนาเกียรติยศขึ้นเป็นเจ้าคุณชั้นพิเศษให้ออกนามว่า "เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์" และได้รับเกียรติให้ใช้คำว่า "ถึงแก่พิราลัย" เทียบเจ้าประเทศราชและสมเด็จเจ้าพระยา<ref name= "ราชาศัพท์">{{cite book | author = คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ และสายไหม จบกลศึก (บรรณาธิการ) | title = ราชาศัพท์ | url = http://www.identity.opm.go.th/identity/doc/nis05223.PDF | publisher = สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี | location = กรุงเทพฯ | year = 2555 | page = 350}}</ref> [[กรมพระยาดำรงราชานุภาพ]]เคยกล่าวยกย่องท่านว่า ''"ท่านสมบูรณ์ด้วยเกียรติยศ และเป็นที่เคารพนับถือของคนทั้งหลายมิรู้เสื่อมทรามจนตลอดอายุ"''<ref name = DrWibul/>

เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ) เกิดเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2397 ในรัชสมัย[[พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] เป็นธิดาของ[[เจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค)]] กับท่านผู้หญิงอิ่ม สุรวงษ์ไวยวัฒน์ (โดยเจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์นั้นมีภรรยาเอกสองคนในเวลาเดียวกัน คือท่านผู้หญิงอ่วม พี่สาว และท่านผู้หญิงอิ่ม น้องสาว ทั้งสองเป็นพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน) พี่น้องร่วมมารดาของเจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ มีดังนี้

* เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์

เป็นเจ้าคุณจอมมารดาพระสนมเอกผู้ใหญ่ หัวหน้าพระสนมทั้งปวงในรัชกาลที่ 5 ถึงรัชกาลที่ 6 ได้รับการสถาปนาเกียรติยศขึ้นเป็นเจ้าคุณชั้นพิเศษ โปรดเกล้าฯให้ออกนามว่า "เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์"<ref>[[ราชกิจจานุเบกษา]], [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/D/1834.PDF ประกาศเลื่อนเจ้าคุณจอมมารดาแพขึ้นเป็นเจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์], เล่ม 38, ตอน ง, 2 ตุลาคม พ.ศ. 2464, หน้า 1834 </ref>

เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์เกิดใน[[ราชินิกุล]]สาย “[[บุนนาค]]” ซึ่งเจ้าคุณนวล พระขนิษฐาใน[[สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี]] กับ[[เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา]] (บุนนาค ต้นสกุลบุนนาค) เป็นบุตร[[เจ้าพระยามหาเสนา (เสน)]] ครั้ง[[กรุงศรีอยุธยา]]เป็นต้นตระกูล สืบสายลงมาทาง[[สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์]] (ดิศ) [[สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง)]]พระประยูรวงศ์ได้เป็นพระสนมเอก และเป็นผู้เดียวที่ได้พระราชทานเครื่องยศพระสนมเอกตามแบบรัชกาลที่ 4 และมีพระราชประสงค์จะทรงยกย่องเจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ให้ยิ่งกว่าคนอื่น จึงโปรดให้เปลี่ยนเครื่องในพานทองเครื่องยศ เป็นลงยาราชาวดี (เดิมเครื่องยศพระสนมเอกเป็นพานทองมีเครื่องในทั้งหมดล้วนเป็นทองคำเกลี้ยง ต้องเป็นพระมเหสีเท่านั้นจึงจะเปลี่ยนเป็นทองคำลงยาราชาวดี แสดงว่าทรงยกย่องเจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์เหนือกว่าพระสนมอื่นใด) และพระเจ้าอยู่หัวองค์ต่อ ๆ มาก็มิได้มีพระราชดำรัสให้เรียกคืนตามประเพณีเก่า ด้วยทรงเคารพนับถือเจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ ท่านจึงได้ครอบครองเครื่องยศทุกอย่างที่ได้รับพระราชทานจนตลอดอายุ ในการตรัสเรียกเจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์นั้น รัชกาลที่ 5 จะมิโปรดเรียกว่า ''นาง'' ตามอย่าง รัชกาลที่ 4 พระราชบิดาแต่จะตรัสเรียกเมื่ออยู่ตามลำพังว่า ''แม่แพ'' แต่ถ้าอยู่ต่อหน้าผู้อื่นจะตรัสเรียกว่า ''คุณแพ''

[[ไฟล์:เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์.jpg|thumbnail|200px|เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ ในวัยชรา]]

เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ มีพระเจ้าลูกเธอสามพระองค์ คือ

เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ ถึงแก่พิราลัย เมื่อวันที่ 22 มีนาคม ปี พ.ศ. 2486 เวลา 20 นาฬิกา ณ [[บ้านพิษณุโลก|บ้านบรรทมสินธุ์]] สิริอายุ 89 ปี มีพิธีหลวงอาบน้ำศพและเชิญศพเข้าโกศในวันที่ 24 มีนาคม ปีเดียวกัน ได้รับพระราชทานโกศพระกอบทองกุดั่นน้อย และมีพิธีพระราชทานเพลิงศพ ณ พระเมรุในสุสานหลวง [[วัดเทพศิรินทราวาส]]<ref name = DrWibul>{{cite book |last1=วิจิตรวาทการ |first1=น.พ.วิบูล |authorlink1= |title=พระปิยมหาราช รัฐกิจและชีวิตส่วนพระองค์ |trans_title= |access-date= 15 เมษายน 2562 |type= |edition= 2 |series= |volume= |date=สิงหาคม 2544 |origyear= |publisher=บริษัท สร้างสรรค์บุ๊คส์ จำกัด |location=217 ซอยสุขุมวิท 20 แขวงคลองเตย เขตคลองเตย กรุงเทพมหานคร |language= ไทย |isbn= 974-7481-07-3}}</ref>

[[ไฟล์:เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ บุนนาค).jpg|thumb|left|200px|เจ้าคุณพระประยูรประยุรวงศ์]]