[[วัฒนธรรมลาปีแลพีตา|ชาวลาปีแลพีตา]] กลุ่มคนที่พูดภาษาใน[[ตระกูลภาษาออสโตรนีเชียน]]เป็นกลุ่มแรกที่เข้ามาอยู่อาศัยในตองงา มีความเกี่ยวเนื่องกับกลุ่มคนที่อาศัยอยู่ทางตะวันออกของ[[ประเทศปาปัวนิวกินี]]และ[[หมู่เกาะโซโลมอน]]ในปัจจุบัน<ref name="kirch">Patrick Vinton Kirch, ''The Lapita Peoples: Ancestors of the Oceanic World''</ref> ช่วงเวลาที่ชาวลาปีแลพีตาเข้ามาอาศัยในหมู่เกาะตองงาเป็นครั้งแรกยังเป็นข้อถกเถียงในปัจจุบัน โดยในระยะแรกนั้นมีการสันนิษฐานว่ากลุ่มคนที่เชื่อว่าเข้ามาอยู่อาศัยในดินแดนประเทศตองงาปัจจุบันเดินทางถึงหมู่เกาะตองงาในช่วงเวลาประมาณ 1,500 - 1,000 ปีก่อนคริสตกาล<ref name="kirch"/> ในระยะเวลาต่อมา ได้มีการนำเครื่องมือในสมัยนั้นผ่าน[[การหาอายุจากคาร์บอนกัมมันตรังสี]] ซึ่งช่วยกำหนดได้ว่าชาวลาปีแลพีตาเดินทางเข้ามาอยู่ในตองงาในปี 826 ± 8 ก่อนคริสตกาล<ref name="Uranium"/> เมื่อชาวลาปีแลพีตาเดินทางมาถึงหมู่เกาะตองงาแล้ว ได้ลงหลักปักฐานในนูกูเลกา บนเกาะ[[โตงาตาปู]]เป็นที่แรก<ref name="Uranium"/> และได้ลงหลักปักฐานใน[[ฮาอะไป]]เป็นที่ต่อมา<ref name="periphery">Burley, Dickinson, Barton, & Shutler Jr., ''Lapita on the Periphery: New data on old problems in the Kingdom of Tonga''</ref> ชาวลาปีแลพีตาใช้ชีวิตโดยพึ่งพาทะเลเป็นส่วนใหญ่ อาหารของชาวลาปีแลพีตาจึงเน้นอาหารทะเลเป็นหลัก ยกตัวอย่างเช่น [[วงศ์ปลานกแก้ว|ปลานกแก้ว]] [[วงศ์ปลานกขุนทอง|ปลานกขุนทอง]] [[เต่า]] [[ปลาไหล]] เป็นต้น<ref name="kirch" /> นอกจากนี้ยังมีการทำเกษตรกรรมและเลี้ยงสัตว์อีกด้วย<ref name="kirch" /> หลักฐานที่สำคัญทางโบราณคดีในช่วงเวลานี้คือเครื่องปั้นดินเผาลาปีแลพีตา ซึ่งเป็นเครื่องปั้นดินเผาที่ทำมาจากเปลือกหอยและหิน<ref>{{cite web |url=http://go4biodiv.org/wp-content/uploads/2011/Panels/Tonga_low.pdf|title=Lapita Pottery Tonga|publisher=go4biodiv.org|accessdate=30 January 2014}}</ref> โดยพบมากในบริเวณเขตการปกครอง[[ฮาอะไป]]ในปัจจุบัน<ref>{{cite web |url=http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5168/|title=Lapita Pottery Archaeological Sites (A National Serial Site for consideration as the Kingdom of Tonga’s contribution to a transnational serial site listing)|publisher=UNESCO|accessdate=30 January 2014}}</ref>
