ผลต่างระหว่างรุ่นของ "มันเทศ"
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
ลบเนื้อหาไม่เป็นสารานุกรม |
ล ย้อนการแก้ไขที่อาจเป็นการทดลอง หรือก่อกวนด้วยบอต ไม่ควรย้อน? แจ้งที่นี่ ป้ายระบุ: เพิ่มยูอาร์แอล wikipedia.org |
||
บรรทัด 17:
[[ไฟล์:Sweet-potato-field,katori-city,japan.JPG|thumb|left|ต้นมันเทศในไร่]]
[[ไฟล์:Purple Sweet Potato.jpg|200px|thumbnail|left|หัวมันเทศสีม่วงที่พบในเอเชีย]]
'''มันเทศ''' ({{lang-en|sweet potato}}) เป็นพืชหัว
== ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ==
=== ราก ===
มันเทศมีระบบรากแบบรากฝอย ซึ่งเกิดจากข้อของลำต้นที่ใช้ปลูก หรือเกิดจากลำต้นที่ทอดไปตามพื้นดิน รากเป็นที่สะสมอาหาร มีเนื้อ อวบน้ำ และใช้รับประทานได้ เรียกว่าหัว ซึ่งเกิดจากการขยายตัวของราก โดยเนื้อเยื่อ พาเรนไคมา (Parenchyma) เป็นส่วนที่สะสมแป้ง ลักษณะหัวส่วนมากมีรูปร่างทรงกระบอก ด้านหัวท้ายเรียว ตรงกลางป่องออก สีผิวของหัวและสีของเนื้ออาจจะเป็นสีแดง เหลือง ขาว หรือสีนวล แตกต่างกันไปตามพันธุ์
=== ใบ ===
ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปหัวใจถึงรูปไข่ ขอบใบเรียบหรือหยักซี่ฟัน หรือหยักเป็น 3 พู ใบมีขนเล็กน้อย ไม่มีหูใบ มีต่อมน้ำหวานสองต่อมตรงขั้วใบ ก้านใบด้านบนเป็นร่องลึก
=== ดอก ===
บางพันธุ์พบว่าไม่ออกดอกโดยเฉพาะที่ปลูกในเขตอบอุ่น ส่วนที่ปลูกในเขตร้อนจะออกดอก แต่มักไม่ติดเมล็ด ช่อดอกออกที่ซอกใบ มีจำนวนดอกน้อย กลีบเลี้ยงรูปขอบขนานถึงรูปไข่ ปลายเรียวแหลม มี 5 กลีบ โดยปกติจะแยกเป็นอิสระซึ่งกันและกันหรืออาจเชื่อมติดกันที่โคน กลีบดอกสีฟ้าถึงสีม่วงอ่อน 5 กลีบ เชื่อมติดกันเป็นรูปกรวย (corolla tube) โคนหลอดดอกด้านในสีม่วงแดงเข้ม บางครั้งสีขาว มีเกสรตัวผู้ (stamen) 5 อัน แยกเป็นอิสระซึ่งกันและกัน ก้านชูเกสรตัวผู้เรียกว่า ก้านอับเกสร มีความยาวไม่เท่ากันและเชื่อมติดอยู่กับฐานของกลีบดอก รังไข่มี 2 ส่วน บางดอกอาจมี 4 ส่วน
=== ผล ===
ผลแห้ง แตก มีเปลือกแข็งหุ้ม ลักษณะเป็นแคปซูล (Capsule) ภายในมีเมล็ดเล็กสีดำค่อนข้างแบน ด้านหนึ่งของเมล็ดเรียบ ส่วนอีกด้านเป็นรูปเหลี่ยม
== การ
มันเทศมีถิ่นกำเนิดใน[[อเมริกากลาง]]หรือ[[อเมริกาใต้]] เส้นทางการกระจายพันธุ์ของมันเทศมี 3 ทิศทางคือ เส้นทางกูมาราออกจากทางเหนือของ[[อเมริกาเหนือ]]ไปยังแถบตะวันตกของ[[พอลินีเซีย]] เส้นทางบาตาตาสเข้าสู่แอฟริกาและเอเชียผ่านทางยุโรป และเส้นทางกาโมเต จาก[[เม็กซิโก]]เข้าสู่[[ฮาวาย]] [[กวม]]แล้วผ่านไปยัง[[ฟิลิปปินส์]] มันเทศเป็นพืชที่ใช้หัวบริโภค ใช้เป็นอาหารสัตว์น้อย ในทางอุตสาหกรรมใช้ผลิต[[แป้ง]]และ[[แอลกอฮอล์]] ในเขตร้อนของเอเชียนิยมรับประทานเป็นอาหารว่าง ส่วนใน[[เกาะนิวกินี]]และแถบโอเชียเนียบางประเทศรับประทานเป็นอาหารหลัก ยอดอ่อนรับประทานเป็นผักได้ องค์ประกอบในหัวมันเทศส่วนใหญ่เป็นแป้ง หัวที่มีเนื้อสีส้มมีเบตา[[แคโรทีน]] หัวสดมี[[วิตามินซี]]มาก<ref>พีรศักดิ์ วรสุนทโรสถ และคณะ. ทรัพยากรพืชในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 9: พืชให้คาร์โบไฮเดรตที่ไม่ใช่เมล็ด. กทม. สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย. 2544. หน้า 138 - 140</ref>
== การใช้ประโยชน์ ==
* ใช้ทำเป็นของคาว เช่น แกงเลียง แกงคั่ว แกงกะหรี่ และแกงมัสมั่น เป็นต้น
* ใช้ทำเป็นของหวาน เช่น แกงบวดมัน ทอดรังนก ฉาบ เชื่อม กวน ต้มน้ำตาล ขนมขบเคี้ยว และมันปิ้ง เป็นต้น
* ใช้ในอุตสาหกรรมการกลั่นสุรา
* ใช้เลี้ยงสัตว์โดยเฉพาะสุกร ให้มันเทศอย่างเดียว หรือผสมกับอาหารอื่นก็ได้
นอกจากหัวแล้ว ยอดมันเทศยังใช้รับประทานแทนผัก และใช้เลี้ยงสัตว์ได้เป็นอย่างดี บางแห่งปลูกมันเทศ เพื่อใช้เลี้ยงสุกรโดยเฉพาะ คือ เมื่อมันเทศทอดยอด และลงหัวดีแล้วก็ปล่อยสุกรลงไปกินยอด ใบ และขุดหัวกินเอง
== การปลูก ==
=== ฤดูปลูก ===
มันเทศจะเจริญเติบโตได้ดีในที่ซึ่งมีอากาศ ค่อนข้างร้อน และเป็นพืชที่มีความทนทานต่อความแห้งแล้งได้ดี มันเทศต้องการน้ำฝนเพียงชั่วเวลาระยะแตกยอดและใบ เมื่อทอดยอด และแตกใบโตเต็มที่แล้ว ถึงฝนไม่ตกมันเทศก็ไม่เฉา และจะลงหัว ซึ่งมีขนาดโตดีกว่าฝนตกมากเสียอีก
สามารถปลูกได้ 2 ครั้งต่อปี ในฤดูฝนการเตรียมดินจะต้องเริ่มหลังจากฝนตกครั้ง แรกในเดือนพฤษภาคม และปลูกโดยเร็วหลังจากเตรียมดินเสร็จเรียบร้อยแล้ว เวลาที่ปลูกกันส่วนมากในฤดูฝน คือ ตั้งแต่กลางเดือนพฤษภาคม ถึงกลางเดือนมิถุนายน การปลูกในฤดูฝนนี้จะเก็บหัวได้ราวเดือนสิงหาคม การปลูกอีกครั้งหนึ่ง คือ หลังฤดูฝนราวเดือนกันยายน ถึงพฤศจิกายน การปลูกในฤดูนี้ส่วนมากจะให้ผลผลิตสู้ในฤดูฝนไม่ได้ ในที่ซึ่งมีการชลประทานดีแล้ว จะปลูกมันเทศเมื่อไรก็ได้ เพราะว่ามันเทศเป็นพืชที่ไม่มีความไวต่อช่วงแสง
=== วิธีปลูก ===
* การเตรียมวัสดุปลูกนั้น แตกต่างกันไปแล้วแต่ว่าจะใช้ส่วนใดปลูก
* การใช้ลำต้น หรือเถาปลูก ส่วนใหญ่ใช้ลำต้นที่แก่หลังจากเก็บหัวแล้วตัดเถาให้ยาวประมาณ 40 เซนติเมตร การใช้เถานี้นิยมใช้ส่วนยอดมากกว่าส่วนอื่นๆ ทั้งนี้ก็เพราะส่วนยอดนั้นเจริญเติบโต และออกรากรวดเร็ว และนอกจากนั้นยอดส่วนมาก จะไม่เป็นที่อาศัยของแมลงปีกแข็งที่ทำให้หัวมันเทศเป็นแมง
* การใช้หน่อจากหัวทำได้โดยคัดเลือกหัวมันเทศที่มีขนาดโต ปราศจากโรคและแมลง ล้างน้ำให้สะอาด แล้วแช่น้ำปูน เพื่อกันราไว้ประมาณ 1 ชั่วโมง เอาหัวมันเทศนั้นลงเพาะแบบนอนในทราย พรมน้ำให้เปียกทิ้งไว้ 6-7 วัน จะมีหน่องอกขึ้นมาตามตาของหัว ใช้มีดคมๆ และสะอาดผ่าแบ่งหัวมันเทศออกเป็นซีกๆ แต่ละซีกให้มีหน่อติดอยู่ 2-3 หน่อ เพื่อกันเน่าให้เอาปูนแดงที่ใช้กินกับหมาก ทาที่รอยแผลนั้น หรือแช่ลงในน้ำยา บอร์โดซ์มิกซ์เจอร์ (bordeaux mixture) เพื่อป้องกันรา และกันเน่า แล้วเอาซีกมันเหล่านั้นลงปลูกในแปลงเพาะชำ จนออกรากและหน่อขึ้นงามดีแล้วจึงย้ายไปปลูกในไร่
* การเตรียมเถาชำซึ่งมีใบติด 1 ใบ ในกรณีที่ขาดแคลนเถาสามารถจะใช้วิธีนี้ได้ดี โดยคัดเลือกเถาที่อวบสมบูรณ์ และปราศจากโรคและแมลง ใช้มีดคมตัดเถาออกเป็นท่อนๆ ท่อนหนึ่งมีใบติดเพียง 1 ใบ แล้วนำไปชำในแปลงเพาะจนออกราก และแตกหน่อดี แล้วจึงย้ายไปปลูกในไร่
* การใช้เมล็ดปลูกเป็นการค้านั้น ไม่นิยม เพราะจะต้องใช้เวลานาน และเสียเวลาปลูกโดยใช่เหตุ การใช้เมล็ดปลูกนั้นจะกระทำก็ต่อเมื่อต้องการผลิตพันธุ์ใหม่ให้มีลักษณะ และคุณภาพดีกว่าพันธุ์เดิม
การปลูกด้วยเถาแบ่งออกได้ 3 วิธี
# ปลูกทำมุมประมาณ 45 องศากับพื้นดินฝังเถาลงไปในดิน และให้ส่วนปลายโผล่ออกมาเหนือพื้นดิน และทำมุมประมาณ 45 องศา
# ปลูกแบบฝังให้หัวท้ายโผล่เหนือพื้นดิน ฝังเถาลงไปในดินให้ลึกประมาณ 5 นิ้ว และให้หัวและท้ายของเถาโผล่ออกมาเหนือพื้นดิน
# ปลูกแบบม้วนขมวด วิธีนี้ปลูกโดยม้วนโคนของเถาเป็นแบบวงกลม แล้วฝังส่วนนั้นไว้ใต้ดิน ส่วนปลายเถาให้โผล่เหนือพื้นดิน
ทั้งสามวิธีนี้ให้ฝังเถาลงในร่องให้ห่างกันประมาณ 50 เซนติเมตร
=== การให้น้ำ ===
* ถ้าเป็นฤดูแล้ง การให้น้ำเป็นสิ่งจำเป็นมาก เพระว่าถ้าหากขาดน้ำแล้วมันเทศจะเฉาและเหี่ยวตายไป การให้น้ำควรให้หลังปลูก 1 ครั้ง และหลังจากนั้นให้ห่างกันประมาณ 20 วันต่อครั้ง เมื่อมันเทศเจริญเติบโตดีแล้วควรให้น้ำ 1 เดือนต่อครั้ง การจะให้น้ำเมื่อไรนั้นให้สังเกตดูความชุ่มชื้นของดินเป็นหลัก ถ้าหากดินยังหมาดอยู่ก็ยังไม่ต้องให้น้ำ ดังนั้น การให้น้ำจึงอาจยืดหยุ่นได้ คือ อาจจะช้า หรือเร็วกว่ากำหนดก็ได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความสภาพแวดล้อม เช่น แดด กระแสลม ความร้อน เป็นต้น
* ถ้าเป็นฤดูฝน ไม่จำเป็นต้องให้น้ำ เพราะ ฝนตกอยู่เสมอ และมีความชุ่มชื่นเพียงพอ แต่ต้องระวังเรื่องการระบายน้ำ โดยขุดทางระบายน้ำให้ดี และอย่าให้น้ำท่วมและขังอยู่ได้ มิฉะนั้นมันเทศจะเน่าตายได้
=== การกำจัดวัชพืช ===
การกำจัดวัชพืช จะต้องทำโดยเร็วที่สุดเท่าที่จะทำได้ หญ้าที่กำจัดโดยวิธีถอนจะต้องนำไปทิ้งเสียที่อื่น เพื่อไม่ให้เจริญเติบโตในแปลงปลูกได้อีก ถ้าหากเนื้อที่ปลูกมีขนาดเล็ก หลังจากกำจัดวัชพืชแล้วควรใช้จอบพรวนดินแล้วพูนโคนด้วย เพื่อให้มันเทศลงหัวได้สะดวก ถ้าหากเนื้อที่มีขนาดใหญ่ ก็สามารถทำได้โดยใช้ไถผ่านระหว่างแถว หลังจากปลูกแล้ว 1 เดือน จึงทำเช่นนี้ เพื่อไม่ให้รากได้รับความกระทบกระเทือน นอกจากนั้น ก็ไม่ควรพรวนดินขณะที่กำลังลงหัว เพราะจะทำให้รากได้รับความกระทบกระเทือนและลงหัวน้อย
=== โรคและแมลง ===
==== โรคหัวเน่า ====
เกิดจากเชื้อรา ดิโพลเดียทูเบอริโคลา (อีแอนด์อี) เทาบ์ (Diplodia tubericola (E. and E.) Teub) เชื้อราจะเข้าทางแผลที่หัว แผลนั้นจะเริ่มเปลี่ยนจากสีน้ำตาลอ่อนเป็นสีดำ ผิวของหัวจะย่น และเต็มไปด้วยเชื้อราสีดำ ทีแรกเนื้อหัวมันจะอ่อนนุ่ม และสูญเสียความชื้น แต่ภายหลังจากนั้นหัวมันจะแข็งกระด้าง
* '''วิธีป้องกันและกำจัด'''
# อย่าให้หัวมันเป็นแผลเมื่อขุดหรือขนส่ง
# เก็บหัวมันไว้ในที่ซึ่งอากาศถ่ายเทได้สะดวก
# หัวที่ถูกเชื้อโรคนี้ทำลายจะต้องเผาทิ้ง
# พื้นโรงเก็บจะต้องฉีดด้วยน้ำยาเมอร์คิวริกคลอไรด์ เพื่อฆ่าสปอร์ที่ตกหล่นอยู่
==== โรคใบจุด ====
เกิดจากเชื้อราเซอร์คอสปอราบาตาตี ซิมม์ (Cercospora batatae Zimm.) อาการเริ่มแรกใบจะเป็นจุดสีน้ำตาล ขนาดของจุดนั้นมีเส้นผ่านศูนย์กลาง 1/2 -1 เซนติเมตร ส่วนกลางของแผลจะมีสีน้ำตาลปนเหลือง จนถึงสีเทา แผลจะมีรูปร่างไม่แน่นอน แผลส่วนมากจะไม่ใหญ่ เพราะถูกเส้นใบกั้นไว้ ในกรณีร้ายแรง เชื้อโรคจะทำลายใบแก่เสียหาย และร่วงก่อนเวลาอันควร ทำให้ลำต้นอ่อนแอ และลงหัวน้อย
* '''วิธีป้องกันและกำจัด'''
# รักษาความสะอาดแปลงปลูก และนำต้นที่เป็นโรคเผาไฟทิ้งเสีย
# ฉีดแปลงปลูกด้วยน้ำยาบอร์โดซ์
'''แมลงทำลายมันเทศที่สำคัญ''' ได้แก่
==== ด้วงงวงมันเทศ ====
มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ไซลาส ฟอร์มิแคเรียส แฟบร์ (Cylas formicarius Fabr.) แพร่ระบาดทั่วโลก และเป็นแมลงที่ร้ายกาจ โดยทำลายมันเทศทั้งในแปลงปลูก และโรงเก็บ ตัวหนอนจะเจาะหัวมันเทศเข้าไป ทำให้มันเป็นแมง เมื่อต้มหัวจะมีกลิ่นไม่ชวนรับประเทาน และเมื่อรับประทานจะมีรสขื่นและขม ตัวแก่จะวางไข่ที่ลำตันเหนือพื้นดิน หรือที่หัวที่โผล่ขึ้นมาเหนือพื้นดิน ตัวหนอนที่เกิดขึ้นจะกัดกินเนื้อของหัวมัน และเข้าดักแด้ในนั้น ชีพจักรของแมลงชนิดนี้จากการวางไข่ จนถึงตัวแก่กินเวลา 35 วัน ตัวแก่เมื่อมีอายุ 1 อาทิตย์ หลังจากออกดักแด้ก็จะวางไข่ต่อไปอีก
* '''วิธีป้องกันและกำจัด'''
# ใช้แมลงทำลาย แมลงชนิดนี้ถูกทำลาย โดยแตน ๒ ชนิดด้วยกัน คือ ไมโครบราคอน ไซลาโซโวรัส โรห์เวอร์ (Microbracon cylasovorus Rohwer) และบาสซุส ไซลาโซโวรัส โรห์เวอร์ (Bassus cylasovorus Rohwer)
# ใช้พันธุ์ต้านทานปลูก
# ใช้ยา เฮบตาคลอร์ (Heptachlor) คลอร์เดน (Chlordane) และดีดีที ฉีดตามเถา และพื้นดินเพื่อกำจัดตัวแก่
# ใช้ ดีดีที ฉีดหัวมันก่อนเก็บ เพื่อป้องกันตัวแก่ทำลายและวางไข่
==== แมลงเต่าทอง ====
ทั้งตัวแก่และตัวอ่อนของแมลงเต่าทองสามชนิดด้วยกัน จะกัดกินใบมันเทศ ทำให้การปรุงอาหารของใบลดน้อยลง การวางไข่เป็นแบบฟองเดียวบนใบ และการเข้าดักแด้จะเกิดขึ้นบนใบเช่นเดียวกัน แมลงชนิดนี้ทำอันตรายต่อมันเทศไม่มากนัก
* '''วิธีป้องกันและกำจัด'''
# จับตัวหนอนในตอนเช้ามืด
# ใช้ยา แคลเซียม หรือ เล็ดอาร์เซเนท (lead arsenate) แบบผง ดีดีที ดีลดริน พาราไทออน (Parathion) และ เฮบตาคลอร์ (Heptachlor) อย่างใดอย่างหนึ่งพ่นและฉีดตามเถาและใบ
==== เสี้ยนดิน ====
แมลงชนิดนี้ทำอันตรายหัวมัน เทศอย่างร้ายแรง โดยกัดเปลือกหัว และเนื้อหัวเป็น อาหาร ทำให้มันเทศด้อยคุณภาพลงไปอย่างมาก
* '''วิธีป้องกันและกำจัด'''
# ใช้ยา อาลดริน (Aldrin) หรือดิลเดรกซ์ (Dieldrex) 2-3 ช้อนโต๊ะ ต่อน้ำ 10 ลิตร ฉีดหลังปลูกแล้วประมาณ 1 เดือนครึ่ง จะช่วยป้องกัน และกำจัดแมลงชนิดนี้ได้เป็นอย่างดี
== คุณค่าทางอาหาร ==
เส้น 202 ⟶ 267:
== อ้างอิง ==
{{รายการอ้างอิง}}<ref>http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book=5&chap=5&page=t5-5-infodetail01.html</ref>
<ref>http://www.sc.mahidol.ac.th/wiki/doku.php?id=%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8</ref>
<ref>http://www.kew.org/science-conservation/plants-fungi/ipomoea-batatas-sweet-potato</ref>
<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sweet_potato</ref>
== แหล่งข้อมูลอื่น ==
| |||