ผลต่างระหว่างรุ่นของ "เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล)"
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
Octahedron80 (คุย | ส่วนร่วม) ไม่มีความย่อการแก้ไข |
Octahedron80 (คุย | ส่วนร่วม) เก็บกวาด |
||
บรรทัด 1:
[[ไฟล์:เจ้าพระยามหิน
'''เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล)
เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง เดิมชื่อ วันเพ็ง หรือวันเพ็ญ เนื่องจากท่านเกิด ในคืนวันเพ็ญขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 โดยต่อมาเรียกกันเพียง
ต่อ มา นายด้วงลาอุปสมบท ไปมีภรรยา และเข้ารับราชการ ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เป็น หลวงจินดาพิจิตร มีบุตรธิดา 5 คน คนสุดท้ายคือ "วันเพ็ง" เมื่อหลวงจินดาพิจิตร มีโอกาสเข้าเฝ้า เจ้าฟ้ามงกุฏ เด็กชายเพ็งจึงตามไปด้วย ทรงทอดพระเนตรเห็น จึงออกพระโอษฐ์ ขอเด็กชายเพ็งวัย 13 ปี จาก[[หลวงจินดาพิจิตร]] เพื่อรับเลี้ยง เป็นบุตรบุญธรรม โดยทรงเรียก "พ่อเพ็ง" เรื่อยมา เมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์ จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้พ่อเพ็งเป็น "เจ้าหมื่นสรรเพธภักดี" หัวหมื่นมหาดเล็ก
เนื่อง จาก ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นช่วงล่าอาณานิคม ของสหราชอาณาจักรอังกฤษ ซึ่งอังกฤษ ได้เข้ามาเจริญสัมพันธไมตรี กับประเทศไทย ในปี พ.ศ. 2398 โดยสมเด็จพระนางเจ้าวิคตอเรีย พระ บรมราชินี ได้อัญเชิญพระสาส์น และเครื่องราชบรรณาการ มาถวาย แก่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และยังมีการลงนามร่วมกัน ใน "[[สนธิสัญญาบาวริ่ง]]" อีกด้วย
ต่อมารัชสมัยของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าหมื่นสรรเพธภักดี เป็น "พระยาราชสุภาวดี สมุหพระสุรัสวดี"
เนื่อง จากในสมัยนั้น ระบบไพร่มีความซับซ้อนมาก ไพร่จะต้องสังกัด กับมูลนาย ทำให้ไม่สามารถ ย้ายถิ่นฐาน เพื่อการประกอบอาชีพได้ และนำไปสู่ปัญหาอื่น เช่น ในเวลาที่บ้านเมืองถูกคุกคาม จากจักรวรรดินิยม ไพร่อาจขอขึ้นทะเบียนสังกัด เป็นคนในบังคับต่างชาติได้
ด้วย เหตุนี้ พระองค์จึงทรงดำริให้ ไพร่มีหน้าที่ ต่อราชการ เท่าเทียมกัน โดยให้มีการแลกตัวเลก ซึ่งจะให้มีฐานะเสมอกัน (ตัวเลกหมายถึงไพร่) โดยขณะนั้น พระยาราชสุภาวดี สมุหพระสุรัสวดี ทำหน้าที่ ดูแลกรมพระสุรัสวดี ซึ่งเป็นเพียงกรม
'''นิราศหนองคาย'''
กองทัพที่เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล)
▲ นิราศหนองคายเป็นวรรณกรรมยุคต้นรัตนโกสินทร์ ในปี พ.ศ.2418 บันทึกประวัติศาสตร์การยกทัพ
▲การเกณฑ์ทัพ การพักพล รวมทั้งเส้นทางระหว่างเดินทัพจากกรุงเทพ เพือปราบการชุมนุม ของพวกฮ่อ
ทางการ จึงจัดกำลังเข้าปราบปราม โดยแบ่งเป็น 4 กอง ซึ่งหนึ่งในนั้น มีกองทัพของ เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล)
▲(ชาวจีนอพยพ เข้ามาทำมาหากิน ในภาคเหนือ ของประเทศไทย) ที่ทุ่งเชียงคำ เพื่อหมายจะตีเมืองหลวงพระบาง
▲ทางการ จึงจัดกำลังเข้าปราบปราม โดยแบ่งเป็น 4 กอง ซึ่งหนึ่งในนั้น มีกองทัพของ เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง(เพ็ง เพ็ญกุล)
เป็นแม่ทัพ และยกกำลัง มาจากกรุงเทพฯ ไปหนองคาย โดยสามารถ ปราบปราม[[พวกฮ่อ]] ให้ล่าถอยไปได้
'''การเสด็จสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว'''
เส้น 33 ⟶ 29:
พระ บาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระสุขภาพพลานามัยดียิ่งตลอดรัชสมัยของพระองค์ พระอาการป่วยและเป็นผลให้เสด็จสวรรคตเกิดจากไข้ป่าที่ทรงไปติดเชื้อมา ในช่วงเดือนที่เสด็จไปทอดพระเนตรสุริยุปราคาที่หว้ากอ หลังจากเสด็จพระราชดำเนินกลับกรุงเทพฯ ได้ 5 วัน ทรงประชวรไข้จับ
เรื่อง เกี่ยวกับการประชวรและสวรรคตของพระองค์ เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล) เขียนเล่าไว้ว่า เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเริ่มประชวรเป็นไข้ ทรงสะบัดร้อนสะบัดหนาว เป็น
จากบันทึกของหมอบลัดเล ที่ตีพิมพ์ในหนังสือ Siam Then (บทแปลภาษาไทยโดย มงคล เดชนครินทร์) บันทึกไว้ว่า “ในวันที่ 29 สิงหาคม 2411 ข้าพเจ้าได้รับหมายรับสั่งเรียกตัวให้เข้าเฝ้าพระเจ้าอยู่หัว พร้อมกับ นายแพทย์วิลเลี่ยม แคมป์เบลล์ (Dr. William Campbell) ซึ่งเป็นแพทย์ประจำสถานกงสุลอังกฤษ เมื่อเราทั้งสองเข้าเฝ้าก็ได้พบว่าพระองค์บรรทมอยู่และไม่ทรงประสงค์ให้ผู้ ใดรบกวน เราถึงถอยออกมาและได้รับการขอร้องให้ถวายการรักษาพยาบาลแก่เจ้าฟ้า จุฬาลงกรณ์ ซึ่งประชวรด้วยพระอาการไข้มาหลายวันแล้ว ข้าพเจ้าและนายแพทย์แคมป์เบลล์ได้ตรวจดูพระอาการแล้วก็พบว่าทรงมีไข้อย่าง อ่อน และพระองค์เองก็ไม่ทรงรู้สึกว่าจำเป็นต้องรับการพยาบาลตามที่เราได้กราบทูล เสนอแนะ อย่างไรก็ตาม พระอาการประชวรของพระเจ้าอยู่หัวดูจะรุนแรงขึ้น
พระ บาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทราบว่า การประชวรครั้งนี้เห็นจะเป็นที่สุดของพระชนมายุสังขาร จึงทรงพยายามจัดการเรื่อง
1. ความสงบปลอดภัยของบ้านเมือง เพราะพระเจ้าแผ่นดินเป็นมันสมองและหัวใจของประเทศชาติ เมื่อสิ้นพระมหากษัตริย์ ความโกลาหล แย่งชิงราชสมบัติในพระราชวงศ์หรือขุนนางที่มีอำนาจจะเกิดขึ้น
2. พระโอรสธิดาและพระราชวงศ์ทั้งหลาย เมื่อสิ้นบุญพระเจ้าแผ่นดิน (พระราชบิดา) อาจมีผู้อื่นมาแย่งชิงอำนาจ ฆ่าล้างลูกหลานหมดทั้งโคตร เพื่อจะได้ไม่เป็นอันตรายต่อกษัตริย์พระองค์ใหม่
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเช่นกัน พระองค์ทรงทราบดีว่า ข้าราชการที่มีอำนาจมากที่สุดในขณะนั้นคือ เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ พระองค์จึงส่งพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ ที่เฝ้าพยาบาลอยู่ไปบอกแก่เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ความว่า
“ข้าให้เรียนคุณศรีสุริยวงศ์ ข้าเป็นคนลูกมากรากดก แล้วลูกก็ยังเล็กเด็กอยู่
เจ้าคุณศรีสุริยวงศ์จึงกราบทูลว่า ท่านได้สั่งให้ทหารล้อมวงตั้งกองรักษาพระบรมมหาราชวังและพระตำหนักสวนกุหลาบ (เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ประทับอยู่ที่พระตำหนักสวนกุหลาบ) เรียบร้อยแล้ว โดยมีพระยาฤทธิไกรและพนักงานกรมพระตำรวจนอกซ้ายขวา รวมทั้งทหารอย่างยุโรปประจำหน้าที่ทุกแห่งไป พระองค์จึงทรงดำรัสให้เจ้าหญิงโสมาวดี แจ้งแก่ เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ว่า การจะเลือกพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใหม่ ขอให้เอาความมั่นคงของประเทศเป็นจุดสำคัญ พระองค์มิได้ตั้งพระทัยให้โอรสองค์ใหญ่มีสิทธิ์เป็นรัชทายาทแต่ผู้เดียว กษัตริย์ต่อไปจะเป็นพระน้องยาเธอหรือพระหลานเธอก็ได้ เพราะเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ยังทรงพระเยาว์นัก จะบังคับบัญชาราชการเมืองได้หรือ ขอให้คิดปรึกษาประชุมกันให้ดี พระองค์มีความปรารถนาเดียวคือ ต้องการให้บ้านเมืองร่มเย็นเป็นสุขต่อไปเท่านั้น จากนั้นพระองค์ทรงให้พระศรีสุนทรโวหารเขียนกระแสรับสั่งของพระองค์เป็นลาย ลักษณ์อักษรว่า “ผู้ซึ่งจะครองราชสมบัติต่อไปนั้น ขอให้ท่านผู้หลักผู้ใหญ่ปรึกษากัน แล้วแต่จะเห็นว่าเจ้านายพระองค์ใด จะเป็นพระเจ้าน้องยาเธอก็ดี พระเจ้าลูกยาเธอก็ดี พระเจ้าหลานเธอก็ดี เมื่อเห็นพร้อมกันว่าองค์ใดจะปกครองแผ่นดินได้ ก็ให้ถวายราชสมบัติแก่พระองค์นั้น” ข้อความดังกล่าวนี้ รับสั่งให้อ่านต่อหน้าที่ประชุมเสนาบดี
เส้น 49 ⟶ 45:
ต่อ มาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้เจ้าพนักงานนำพระธำมรงค์และพระประคำเครื่องไปมอบให้แก่เจ้าพระยาศรีสุริย วงศ์ พระประคำนี้เป็นสมบัติมาแต่สมัยพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เป็นของศักดิ์สิทธิ์ซึ่งผู้ครองแผ่นดินเท่านั้นจะเก็บไว้ได้ การมอบพระประคำเครื่องให้แก่เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์นี้เป็นการให้เกียรติ และเชื่อพระทัยในความจงรักภักดี เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์จึงนำพระธำมรงค์และพระประคำไปถวายแก่สมเด็จพระเจ้าลูก ยาเธอเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์
ในวันพฤหัสบดี เดือน 11 ขึ้น 15 ค่ำ เวลาบ่าย 3 โมงเศษ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรับสั่งให้พระราชโกษา กรมพระภูษามาลาเข้าเฝ้า เพื่อสั่งเสียเรื่องการแต่งพระองค์และพิธี
“... เมื่อข้าไม่มีตัวตนแล้ว เจ้าจะทำในสรีรร่างกายของข้า สิ่งใดไม่เป็นที่ชอบใจอยู่แต่ก่อน ขออย่าได้ทำ เป็นต้นว่า แหวนที่ใส่ปากผี เอาเชือกผูกแหวนแขวนห้อยไว้ที่ปาก กลัวผีจะกลืนแหวนเข้าไป อย่างนี้จงอย่าได้ทำแก่ข้าเลย แต่อย่าให้เสียธรรมเนียม แหวนที่จะใส่ปากนั้น ให้เอาเชือกผูกแหวนที่เข็มกลัดคอเสื้อ เพชรที่ข้าได้ว่าขอไว้นานแล้ว เมื่อจะตายจะเอากลัดไปด้วย ราคาก็ไม่มากนัก เพียง 50 ชั่งเศษ แล้วจะได้ทำพระฉลองพระองค์ด้วย เข็มขัดที่จะคาดนั้นอย่าให้เอาของแผ่นดิน ให้เอาของเดิมของข้า ที่สมเด็จพระศรีสุริเยนทร์ซื้อหลวงพิทักษ์มนตรีนั้น แหวนที่จะใส่นั้นได้จัดมอบไว้แล้ว ให้ไปถามพ่อกลางดูเถิด สังวาลเครื่องต้นเอาสายที่ข้าทำใหม่ อย่าให้เอาสายสำหรับแผ่นดิน ให้เอาของที่ข้าทำใหม่ การ
ใน เย็นวันนั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรับสั่งให้พระศรีสุนทรโวหาร (ฟัก) เข้าเฝ้า เพื่อจดพระราชนิพนธ์คำขอขมาและลาพระสงฆ์เป็นภาษาบาลีซึ่งมีการแปลไว้ (สุภาพรรณ ณ บางช้าง, “พระราชนิพนธ์ขอขมาลาพระสงฆ์ก่อนสิ้นพระชนม์ของรัชกาลที่ 4”, ศิลปวัฒนธรรม, ปีที่ 7 ฉบับที่ 9, กรกฎาคม 2529) ในบันทึกของหมอบลัดเล กล่าวถึงว่าพระองค์ได้โปรดให้อาลักษณ์เขียนพระราชนิพนธ์ชิ้นสุดท้ายตามพระ ราชกระแสรับสั่ง พระราชนิพนธ์นี้ เป็นคำภาษาบาลีสำหรับขอขมาลาพระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา ใจความสำคัญมีอยู่ว่า สิ่งทั้งหลายทั้งปวงไม่ควรแก่การยึดมั่นถือมั่น ทุกอย่างล้วนไม่เที่ยงแท้ พระองค์ทรงพร้อมที่จะรับความเป็นไปตามสัจธรรมนี้ไม่ช้า
“… อนึ่งบุรุษมายึดมั่นสิ่งไรไว้จะเป็นผู้หาโทษมิได้ สิ่งนั้นไม่มีเลยในโลก ดีฉันมาศึกษาการยึดมั่นอยู่ว่าสังขารทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง ธรรมทั้งหลายทั้งปวงใช่ตัวตน ย่อมเป็นไปตามปัจจัย สิ่งนั้นใช่ของเรา ส่วนนั้นไม่เป็นของเรา ส่วนนั้นมิใช่ตัวตนของเรา ดังนี้ ความตาย
เมื่อกาย ของดีฉันแม้กระสับกระส่ายอยู่ จิตของดีฉันจะไม่กระสับกระส่าย ดีฉันมาทำความไปตามคำสั่งของพระพุทธเจ้าศึกษาอยู่ด้วยประการดังนี้”
เมื่อ ทรงตระหนักว่าใกล้จะสิ้นพระชนม์แล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรับสั่งให้เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ เจ้าพระยาภูทราภัยและพระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงวงศาธิราชสนิท เข้าเฝ้า เพื่อรับสั่งราชการเป็นครั้งสุดท้าย แล้วรับสั่งลา ว่า
เส้น 69 ⟶ 65:
หลังจากเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ เจ้าพระยาภูทราภัย และพระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงวงศาธิราชสนิท เข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแล้ว คณะผู้เข้าเฝ้าได้กลับออกมาพักอยู่ในท้องพระโรงเพื่อรอดูว่าพระอาการประชวร จะเป็นเช่นไรต่อไป ไม่มีท่านใดในคณะผู้เข้าเฝ้าคาดคิดเลยว่าพระเจ้าอยู่หัวใกล้จะเสด็จ สวรรคตอยู่แล้ว เพราะขณะที่มีพระราชกระแสรับสั่งนั้นพระสุรเสียงยังชัดเจนแจ่มใส พระสติสัมปชัญญะก็สมบูรณ์ดี เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์เองถึงกล้าลงเรือกลับไปพักผ่อนเพื่อบรรเทาความอ่อน เพลียที่บ้านท่าน ซึ่งอยู่ทางอีกฝั่งหนึ่งของแม่น้ำ แต่แล้วก่อนถึงเวลา 21 นาฬิกาเล็กน้อย ก็มีผู้ไปตามท่านที่บ้านพร้อมทั้งแจ้งข่าวว่า “พระเจ้าอยู่หัวกำลังจะสวรรคต” ถึงตอนนั้นเหตุการณ์ก็สายเกินไปเสียแล้ว เพราะกว่าเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์จะลงเรือกลับไปถึงพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตไปแล้วเมื่อหลายนาทีก่อนหน้า นั้น (มงคล เดชนครินทร์ 2547 : 32-33)
เหตุการณ์ขณะเสด็จสวรรคตนั้น เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล) ได้บันทึกไว้อย่างละเอียด มีใจความดังนี้
“ครั้น เวลา 2 ทุ่ม 6 บาท จึงรับสั่งเรียกพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภว่า พ่อเพ็งเอาโถมารองเบาให้พ่อที พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภจึงเข็ญเอาโถพระบังคนขึ้นไปบนพระแท่น ถวายลงพระบังคนแล้วก็พลิกพระองค์ไปข้างทิศตะวันออก รับสั่งบอกว่าจะตายเดี๋ยวนี้แล้ว แล้วพลิกพระองค์หันพระพักตร์สู่เบื้องตะวันตก ก็รับสั่งบอกอีกว่า จะตายเดี๋ยวนี้แล้ว แล้วก็ทรงภาวนาว่า อรหังสัมมา สัมพุทโธ ทรงอัดนิ่งไปแล้วผ่อนอัสสาส ปัสสาส เป็นคราวๆ ยาวแล้วผ่อนสั้นเข้าทีละน้อยๆ ทรงพระสุรเสียงมีสำเนียงดัง โธ โธ ทุกครั้ง สั้นเข้า โธ ก็เบาลงทุกที ตลอดไปจนยามหนึ่งก็ดังครอกเบาๆ พอระฆังยามหอภูวดลทัศไนย์ย่ำก่างๆ นกตุ๊ดก็ร้องขึ้นตุ๊ดหนึ่ง พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสู่สวรรคต”▼
▲“ครั้น เวลา 2 ทุ่ม 6 บาท จึงรับสั่งเรียกพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภว่า พ่อเพ็งเอาโถมารองเบาให้พ่อที พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภจึงเข็ญเอาโถพระบังคนขึ้นไปบนพระแท่น ถวายลงพระบังคนแล้วก็พลิกพระองค์ไปข้างทิศตะวันออก รับสั่งบอกว่าจะตายเดี๋ยวนี้แล้ว แล้วพลิกพระองค์หันพระพักตร์สู่เบื้องตะวันตก ก็รับสั่งบอกอีกว่า จะตายเดี๋ยวนี้แล้ว แล้วก็ทรงภาวนาว่า อรหังสัมมา สัมพุทโธ ทรงอัดนิ่งไปแล้วผ่อนอัสสาส ปัสสาส เป็น
== อ้างอิง ==
{{รายการอ้างอิง}}
(1) [[นิราศหนองคาย]] โดย หลวงพัฒนพงศ์ภักดี (ทิม สุขยางค์)
(2) ละครพันทางhttp://www.thaidances.com/data/6.asp
เส้น 85 ⟶ 79:
(4) สิทธิ ศรีสยาม (จิตร ภูมิศักดิ์). นิราศหนองคายวรรณคดีที่ถูกสั่งเผา.เจริญวิทย์การพิมพ์.2518
(5) วิทยากร เชียงกูล และคณะ.สารานุกรม
(6) บันทึกของหมอบลัดเล ที่ตีพิมพ์ในหนังสือ Siam Then (บทแปลภาษาไทยโดย มงคล เดชนครินทร์) ราชสกุล
{{เรียงลำดับ|มหินทรศักดิ์ธำรง}}
| |||