ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ประวัติกระทรวงการคลังไทย"

จากพระราชบัญญัติสำหรับหอรัษฎากรพิพัฒน์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานอำนาจแก่ส[[มเด็จสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ]] ทรงจัดให้มีเจ้าพนักงานบัญชีกลางรวบรวมพระราชทรัพย์ ซึ่งขึ้นในท้องพระคลังทั้งปวงตั้งสำนักงานอยู่ในหอรัษฎากรพิพัฒน์ในพระบรมมหาราชวัง ให้มีแบบธรรมเนียมที่เจ้าภาษีนายอากรต้องปฏิบัติในการรับประมูลผูกขาดจัดเก็บภาษีอากร ให้มีเจ้าจำนวนภาษีของพระคลังทั้งปวงมาทำงานในสำนักงานเป็นประจำ เพื่อตรวจตราเงินภาษีอากรที่เจ้าภาษีนายอากรนำส่งต่อพระคลังแต่ละแห่ง โดยครบถ้วนตามงวดที่กำหนดให้

ในปี [[พ.ศ. 2430]] เมื่อ[[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการวะวงศ์วโรปการ ]]จะเสด็จเป็นผู้แทนพระองค์ไปช่วยงานฉลองรัชกาล[[สมเด็จพระบรมราชินีนาถวิคตอเรีย]] ครบ 50 ปี ณ [[ประเทศอังกฤษ]] พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวตรัสสั่งให้ไปพิจารณาดูแบบอย่างการปกครองของประเทศในทวีปยุโรป เมื่อสมเด็จกรมพระยาเทววงศ์วโรปการเสด็จกลับมา ก็ถวายรายงานให้ทรงทราบ ในปี [[พ.ศ. 2433]] ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติพระธรรมนูญการปกครองแผ่นดินขึ้น กำหนดการปกครองส่วนกลางเป็นกระทรวง ทบวง กรมต่างๆ ซึ่งถือเป็นการปฏิรูปการปกครองของไทยให้ทันสมัย กรมพระคลังมหาสมบัติจึงได้รับการยกฐานะเป็นกระทรวง

พระบรมราชโองการฉบับนี้ โปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง[[สมเด็จพระเจ้าน้องยาบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี ]]กรมพระจักรพรรดิพงษ์พงศ์ ]] เป็นเสนาบดีกระทรวงการคลังพระมหาสมบัติ แต่เนื่องจากทรงพระประชวร [[กรมหมื่นพระนราธิปประพันธพงศ์ประพันธ์พงศ์]] จึงทรงปฏิบัติราชการแทนต่อมาในปีเดียวกัน วันที่ [[21 มีนาค]]ม [[พ.ศ. 2435]] ได้มีประกาศเปลี่ยนแปลงตำแหน่งเสนาบดี โดยให้[[สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัตวัดติวงศ์[[]] ทรงดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงการคลังมหาสมบัติแทน

นับตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว การเก็บภาษีอากรจากราษฎรใช้วิธีการประมูลผูกขาด ให้เจ้าภาษีนายอากรรับผูกขาดไปเก็บภาษีจากราษฎรทุกปี ปรากฏว่าวิธีการดังกล่าวนี้ไม่มีประสิทธิภาพรัฐบาลไม่ได้รับเงินผลประโยชน์ครบตามจำนวน ถึงแม้ว่าจะได้มีการปรับปรุงมาตรการต่างๆ เช่น การตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์ พ.ศ. 2416 แล้วก็ตาม ในปี พ.ศ.2436 พันเอกพระยาฤทธิรงค์รณเฉท (สุข ชูโต) [[สมุหเทศาภิบาล]][[มณฑลปราจีนบุรี]] ได้เสนอให้เจ้าพนักงานของรัฐบาลจัดเก็บภาษีอากรเอง ในสมัยพี่[[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีสิทธิธงไชย กรมขุนสิริธัชสังกาศ ]] เป็นเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ แต่ยังไม่ได้ดำเนินการอย่างใด จนกระทั่งเมื่อพ [[ระเจ้าพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยันตมงคล กรมขุนหมื่นมหิศรราชหฤทัย ]] มาเป็นเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ (พ.ศ.2439-2449) ทรงทราบเรื่องและทรงเห็นว่าเป็นผลดีสมตามความมุ่งหมายของรัฐบาล จึงมีพระประสงค์จะปรับปรุงแก้ไขวิธีการเก็บภาษีอากร และได้กราบทูลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสนอวิธีการปรับปรุงการเก็บภาษีอากรใหม่ยกเลิกการประมูลผูกขาดเก็บภาษีอากรเปลี่ยนมาเป็นรัฐบาลดำเนินการจัดเก็บเอง ครั้นเมื่อได้รับพระบรมราชานุญาตแล้ว ก็เตรียมการในเรื่องนี้ต่อไป

[[ภาพ:อัฐ03.gif|thumb|150px|อัฐกระดาษ "ราคาอัฐหนึ่ง"<br>เพื่อเป็นการแก้ไขภาวะการขาดแคลนเหรียญกษาปณ์ อันเป็นสาเหตุทำให้นายบ่อนการพนันเอาเปรียบประชาชน รวมทั้งการค้าขายรายย่อยที่ต้องหยุดชะงักเพราะขาดเงินปลีก เพราะขณะนั้นกำลังซื้อเครื่องจักรทำเหรียญกษาปณ์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงโปรดเกล้าให้ทำเงินกระดาษราคาต่ำที่เรียกว่า 'อัฐกระดาษ' ออกใช้ในปี [[พ.ศ.2417]] อัฐกระดาษนี้มีลักษณะเป็นเงินกระดาษด้านเดียว ทำจากกระดาษปอนด์ขนาดกว้าง 9.3 [[ซ.ม.]] ยาว 15 ซ.ม.]]

[[ภาพ:ธนบัตร01.gif|thumb|150px|ตามพระราชบัญญัติธนบัตร [[พ.ศ. 2445|รศ. 121]] ประกาศลงในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ [[29 มิถุนายน]] [[พ.ศ.2445]] ว่า "...โดยพระมหากรุณาธิคุณ โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพนักงานกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ จัดทำตั๋วสำคัญที่ใช้แทนเงินเรียกว่า [[ธนบัตร]] ขึ้น" และมีพิธีเปิดกรมธนบัตร ในวันที่ 19 กันยายน รศ.121 (พ.ศ.2445) ขึ้นในหอรัษฎากรพิพัฒน์ ธนบัตรแบบแรกของไทยที่นำออกใช้ พิมพ์ด้วยระบบพิมพ์เส้นราบและพิมพ์เพียงด้านเดียว เรียกว่า "ธนบัตรหน้าเดียว" มี 5 ชนิดราคา คือ 5, 10, 20, 100 และ 1,000 บาท]]

การวางนโยบายการปฏิบัติราชการของหน่วยงานต่าง ๆ ย่อมต้องอาศัยความรู้ในความเป็นไปของบ้านเมืองและราษฎร เป็นพื้นฐานแห่งนโยบายนั้น สถิติของบ้านเมือง กระทรวงบางแห่งได้เคยเก็บรักษาไว้ แต่เพื่อจะให้ได้รับประโยชน์ยิ่งขึ้นจากสถิติเหล่านี้ก็สมควรมีเจ้าหน้าที่กองกลาง เป็นผู้รวบรวมข้อความและตัวเลขต่าง ๆ แสดงสถิติของบ้านเมืองขึ้นเป็นพยากรณ์สำหรับประโยชน์ทั่วไป พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ จังตั้งกรมสถิติพยากรณ์ขึ้นในกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ ตั้งแต่วันที่ [[1 เมษายน]] [[พ.ศ. 2458]] ภายหลังได้รับการยกฐานะเป็น[[กระทรวงพาณิชย์]]ในปี [[พ.ศ. 2463 ]]