ผลต่างระหว่างรุ่นของ "การเฉลิมพระยศเจ้านาย"
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
|||
บรรทัด 9:
สกุลยศของเจ้านายนั้น บรรดาผู้ที่เกิดในราชตระกูลจะเป็นราชบุตร ราชธิดา หรือราชนัดดาก็ตาม จะเรียกว่า '''เจ้า''' สกุลยศนั้น แบ่งออกเป็น 5 ระดับ ดังนี้
* '''1. เจ้าฟ้า''' มีความแตกต่างกัน 3 ชั้น คือ
** ''เจ้าฟ้าชั้นเอก'' เจ้านายชั้นพระบรมวงศ์ ใช้คำนำสกุลยศ "สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ, ลูกเธอ และ สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ" และต้องถือประสูติข้างพระมารดาเป็นสมเด็จพระอัครมเหสีหรือพระภรรยาเจ้าชั้นสูง (สมเด็จพระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชินี, สมเด็จพระบรมราชเทวี, สมเด็จพระอัครราชเทวี) หรือพระมารดาพระยศโดยประสูติเดิมเป็นพระราชธิดา ในพระมหากษัตริย์ (สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิง, พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิง แม้ว่าพระมหากษัตริย์จะไม่พระราชทานเลื่อนพระอิสริยยศชั้นพระมเหสีใด ๆ แด่พระมารดา พระราชโอรสธิดาก็ได้รับสกุลยศเจ้าฟ้าในชั้นนี้โดยปริยายเช่นกัน เพราะถือว่าพระมารดาดำรงพระยศพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูงอยู่แล้วหรือจะเรียกได้ว่า "ผู้คู่ควรมีบุตรเป็นเจ้าฟ้าโดยสกุลยศ") เรียกลำลองว่า "ทูลกระหม่อม" บางแห่งเรียกเจ้าฟ้าชั้นนี้ว่า พระหน่อพุทธเจ้า หรือเจ้านายหมู่สืบสันตติวงศ์ (องค์รัชทายาท)ในส่วนเจ้านายฝ่ายในชั้นนี้ ในโบราณกาลมักนิยมขอพระราชทานไปดำรงตำแหน่งพระมเหสี เพื่อหมายให้ทายาทที่ถือประสูติแด่พระนางนั้นได้มีสิทธิ์ในการเป็นรัชทายาทฝ่ายพระมารดาด้วย ดังนั้นถือว่าการสืบสายข้างพระมารดามีศักดิ์สูงยิ่งมีความสำคัญ และมักให้ความสำคัญเสมอหากต้อง พระราชทานแก่พระเจ้าเมืองใด ต้องมีการปรึกษาหารือกับเสนาอามาตย์เสียก่อน นับเป็นเรื่องใหญ่
** ''เจ้าฟ้าชั้นโท'' เจ้านายชั้นพระบรมวงศ์ ใช้คำนำสกุลยศ "สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ, ลูกเธอ และ สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ" เรียกลำลอง "สมเด็จ" มีพระมารดาทรงศักดิ์รองลงมาหรือพระภรรยาเจ้าชั้นรอง (พระราชเทวี, พระนางเจ้า, พระนางเธอ, พระอัครชายา, พระราชชายา) หรือ เป็นพระราชนัดดาในพระมหากษัตริย์รัชกาลก่อน (พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า, หม่อมเจ้า (ต้องรับสถาปนาเพิ่มอิสริยยศเป็นพระองค์เจ้าก่อน) แรกประสูติของพระราชโอรสธิดา ยังไม่ได้รับพระราชทาน "สมเด็จ" เมื่อเจริญพระชันษาขึ้น จะได้รับสมเด็จ อาทิ "สมเด็จชาย" สมเด้จฯเจ้าฟ้ายุคล พระราชโอรสในร.5 และ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชธิดา ใน รัชกาลที่ 6 ที่ถือประสูติแต่ พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี (ยกเว้นในกรณี พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี ที่มีพระราชโอรสธิดา เป็นเจ้าฟ้าชั้นเอก เนื่องจากพระองค์เองดำรงพระอิสริยยศสกุลยศ "พระองค์เจ้าลูกหลวง" พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชธิดาในพระมหากษัตริย์ร.4 แต่ตำแหน่งพระนางเจ้า พระราชเทวี เป็นการเลื่อนพระยศให้สูงขึ้นทรงดำรงตำแหน่งมเหสีในร.5 และต่อมา รัชกาลที่ 7 สถาปนา"รับสมเด็จ" เป็น สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี ตามลำดับ) อนึ่งเจ้าฟ้าชั้นโท ยังนับรวมเจ้านายที่ดำรงพระยศเป็น พระเชษฐา (พี่ชาย) พระภคินี (พี่สาว) พระอนุชาและพระขนิฐา (น้องชายและน้องสาว) ของกษัตริย์ที่ถือประสูติร่วมพระราชชนนีเดียวกัน (พระราชมารดา) กับพระมหากษัตริย์ และไม่ได้ดำรงสกุลยศเจ้าฟ้ามาก่อน อาทิ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ซึ่งมีสกุลยศและอิสริยยศเดิม หม่อมเจ้าหญิง และ พระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าหญิงตามลำดับมาก่อน
** ''เจ้าฟ้าชั้นตรี'' เจ้านายชั้นอนุวงศ์ (เจ้านายชั้นอนุวงศ์สูงสุด) เป็นพระยศที่พระเจ้าแผ่นดินจะพระราชทานเป็นกรณีพิเศษและมักไม่ค่อยถือประสูติมากนักหรือไม่มีเลย ส่วนใหญ่จะเป็นชั้นหลานหลวง "พระเจ้าหลานเธอหรือ พระเจ้าวรวงศ์เธอ หรือ พระวรวงศ์เธอ" โดยอาศัยการตั้งราชวงศ์ (ปฐมราชวงศ์ครั้งแรก) หรืออีกนัยหนึ่งต้องถือประสูติจากจากพระบิดาดำรงพระยศเป็นเจ้าฟ้า (ลูกหลวง) และพระมารดามีพระยศเป็นเจ้าฟ้าด้วยกันหรือพระมารดาดำรงพระยศเป็นเจ้าฟ้า (ลูกหลวง) พระบิดาเป็นพระองค์เจ้า เจ้าฟ้าชั้นนี้เสมอพระยศพระองค์เจ้าชั้นลูกหลวง แต่เวลาพระดำเนินตามหลังพระองค์เจ้าชั้นลูกหลวง และพระยศเจ้าฟ้าชั้นนี้เป็นเจ้านายกลุ่มชั้นอนุวงศ์มิใช่กลุ่มพระบรมวงศ์เท่าชั้นพระองค์เจ้าลูกหลวง และเจ้าฟ้าชั้นตรีมีปรากฏในต้นแผ่นดินรัตนโกสินทร์ช่วงสมัยรัชกาลที่ 1 เท่านั้น อาทิ เจ้าฟ้ามงกุฏ (ร.4) พระโอรส เจ้าฟ้าฉิม (ร.2) กับ เจ้าฟ้าบุญรอด (มีคำเรียกที่ว่า พระกำเนิดเป็นอุภโตสุชาติ = มีชาติพระกำเนิดที่ประเสริฐทั้งสองฝ่าย) เรียกลำลองว่า "เจ้าฟ้า หรือหากได้รับสมเด็จ เรียกว่า สมเด็จเจ้าฟ้า"
''หมายเหตุ'' เจ้านายที่จะสามารถดำรงสกุลยศชั้นเจ้าฟ้าได้ต้องถือประสูติจากพระมารดามีพระยศเป็นพระองค์เจ้าในเบื้องต้น เจ้าฟ้าที่ดำรงพระยศชั้นลูกหลวงจะมีสร้อยพระนามท้ายที่ระบุว่าเป็นพระราชโอรสหรือธิดาแห่งกษัตริย์ อาทิ ราชกุมาร/กุมารี ราชสุดา อัครราชกุมาร/กุมารี หรือราชกัญญา เป็นต้น หากไม่มีสร้อยพระนามนี้ถือว่าเป็นเจ้าฟ้าชั้นโทและตรีที่ไม่ใช่ลูกกษัตริย์ และจากข้อสังเกตและประวัติเจ้านายชั้นตรีหลายพระองค์ซึ่งเคยดำรงพระยศ เจ้าฟ้าชั้นตรีหรือเจ้าฟ้าชั้นหลานหลวง จะสืบสายข้างพระมารดาที่มีพระยศเป็นเจ้าฟ้าเป็นปฐม อีกนัยจะกล่าวว่า เจ้าฟ้าชั้นตรี เป็นเจ้าฟ้าตามศักดิ์แห่งพระมารดาแม้ทรงมีพระบิดาชั้นพระองค์เจ้าก็ตาม (พระมารดาเป็นเจ้าฟ้าบิดาเป็นพระองค์เจ้า) ซึ่งบางท่านงง ว่าแล้วเมื่อมีพระบิดาเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอก พระมารดาเป็นพระองค์เจ้า ทำไม จึงเป็นเพียงพระองค์เจ้า ชั้นโท นั้นยิ่งแสดงได้ชัดเจนว่า เจ้าฟ้าชั้นตรีเป็นสกุลยศผู้จะสืบยศเจ้าฟ้าข้างพระมารดาเป็นเกณฑ์
* '''2. พระองค์เจ้า''' มีความแตกต่างกัน 3 ชั้น คือ
**''พระองค์เจ้าชั้นเอก'' เรียกลำลองว่า "เสด็จพระองค์ชาย /หญิง" เป็นเจ้านายชั้นพระบรมวงศ์ เป็นพระราชโอรสหรือพระราชธิดาอันเกิดด้วยพระสนม (หม่อมเจ้าลงไปถึงเจ้าจอมมารดา) ตรงกับที่เรียกในกฎมณเทียรบาลว่า "พระเยาวราช" ใช้คำนำสกุลยศว่าหรืออิสริยยศ "พระเจ้าลูกยาเธอ, พระเจ้าลูกเธอ, พระบรมวงศ์เธอ เรียกลำลองว่า "เสด็จ" เช่น เสด็จพระองค์ชายจิตรเจริญ (พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ) ถ้าทรงกรม เรียกลำลอง "เสด็จในกรม" อาทิ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ (เสด็จในกรมหลวงชุมพรฯ),พระองค์เจ้าชั้นลูกหลวงนี้ไม่มีคำว่า"สมเด็จ"นำพระอิสริยยศ ยกเว้นทรงได้รับพระราชทาน"สมเด็จ"แล้วจึง เรียกลำลองว่า"สมเด็จฯ"อาทิเช่น "สมเด็จฯ กรมพระสวัสดิ" (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ์) หรือ ได้รับพระอิสริยยศทรงกรมสูงสุด เป็น สมเด็จฯ กรมพระยา อาทิ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทววงศ์วโรปการ (สมเด็จฯ กรมพระยาเทววงศ์) (ถือได้ว่าเป็นพระยศพระองค์เจ้าชั้นสูงสุดในบรรดาสกุลยศพระองค์เจ้าทั้งมวล และเป็นกลุ่มเจ้านาย ในชั้นพระบรมวงศ์) ในรัชกาลปัจจุบันไม่มีสกุลยศในชั้นนี้แล้ว เนื่องด้วยทรงไม่ได้รับพระสนม (เจ้าจอมมารดา) อนึ่งเจ้านายฝ่ายในชั้นนี้ หากพระมหากษัตริย์รับสนองเป็นภรรยาเจ้า พระราชโอรสธิดาที่ถือประสูติมาเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอกทั้งสิ้น (ทูลกระหม่อม) เพราะพระมารดาเป็นชั้นลูกหลวงหรือพระบรมวงศ์
** ''พระองค์เจ้าชั้นโท'' เรียกลำลอง "พระองค์ชาย/หญิง" เจ้านายชั้นอนุวงศ์ เป็นพระราชนัดดาในพระมหากษัตริย์ ซึ่งพระบิดาเป็นสมเด็จพระยุพราชหรือเจ้าฟ้าชั้นเอกและพระมารดาเป็นพระองค์เจ้า (พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิง พระชายาในสมเด็จเจ้าฟ้า) ใช้คำนำสกุลยศ "พระเจ้าวรวงศ์เธอ, พระเจ้าหลานเธอ" อาทิ พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา เรียกลำลอง"พระองค์ภา" หรือ พระอิสริยยศที่พระมหากษัตริย์ สถาปนาขึ้นเป็นพิเศษ(เจ้านายที่สถาปนาให้เทียบชั้นพระองค์เจ้าชั้นโท) เช่น ร.9 ทรงสถาปนา พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ อันมีความหมายตำแหน่งว่า แม่ของหลานพระราชาผู้ประเสริฐ เรียกลำลอง"พระองค์หญิง" และ ร.7 ทรงสถาปนา พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภาพรรณี พระชนนีใน สมเด็จพระบรมราชินี ใน ร.7 เรียกลำลอง"พระองค์หญิงอาภา" เดิม หม่อมเจ้าอาภาพรรณี สวัสดิวัตน์ เป็นต้น ยกเว้นในกรณีที่ดำรงพระยศเป็นพระองค์เจ้าชั้นพิเศษที่มีศักดิ์ด้วยเป็นพระวรชายาในสมเด็จเจ้าฟ้ามหาอุปราช (สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร) เรียกลำลองเพิ่ม เป็น เสด็จพระองค์หญิง เป็นกาลพิเศษ นอกจากนี้ บรรดาพระราชโอรสธิดาในสกุลวังหน้ายังถือเป็นพระองค์เจ้าชั้นโทด้วยเช่นกัน โดยมีอิสริยยศนำหน้าว่า "พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า" หรือ "พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า" พระบุตรพระองค์เจ้าวังหน้านี้เป็น หม่อมเจ้า<br>อนึ่งยังมี
** ''พระองค์เจ้าชั้นตรี'' หรือ "''พระองค์เจ้าตั้ง"'' ใช้คำนำสกุลยศ "พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า" เรียกลำลอง "ท่านพระองค์" เป็นเจ้านายชั้นอนุวงศ์ (พระองค์เจ้าชั้นนี้เทียบเสมอสกุลยศ หม่อมเจ้า เพราะพระโอรสธิดามีสกุลยศ หม่อมราชวงศ์)
1. เป็นพระราชนัดดาในพระมหากษัตริย์ ซึ่งพระบิดาและพระมารดาเป็นพระองค์เจ้าด้วยกัน อาทิเช่น พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามยุรฉัตร พระราชนัดดาในร.5 เดิมทรงเป็นหม่อมเจ้า ตั้งเป็นพระองค์เจ้า ตามยศพระมารดา ตามกฏมณเฑียรบาลราชประเพณี หรือ
บรรทัด 23:
2. พระบิดาเป็นเจ้าฟ้าชั้นเอก แต่พระมารดามิได้เป็นเจ้า (หม่อม) แรกประสูติเป็น หม่อมเจ้า ชั้นหลานหลวง แต่โปรดเกล้าตั้งเป็นพระองค์เจ้า
อนึ่ง พระองค์เจ้าในชั้นนี้มีอย่างทางการและบรรทัดฐานในสกุลยศ เช่น ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ (รัชกาลที่ 7) พระองค์โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมตรากฎหมายในเรื่องการสืบสันดานสกุลยศ พระโอรสธิดาของ สมเด็จเจ้าฟ้าชั้นเอก(พระชนนีทรงศักดิ์ชั้นสมเด็จ) มารดาเป็นหม่อมห้าม (หญิงสามัญชน) แรกประสูติเป็นหม่อมเจ้า ชั้นหลานหลวง ได้รับการสถาปนาตั้งเป็น พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ทุกพระองค์ ดังในสายราชสกุลจักร
ย้อนในสมัยร.6 หม่อมเจ้าจุลจักรพงษ์ จักรพงษ์ พระโอรสในสมเด็จเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถฯ (เจ้าฟ้าชั้นเอก) ทรงเสกสมรสกับหม่อมคัทริน (หญิงสามัญชนชาวรัสเซีย) ต่อมารัชกาลที่ 6 ทรงสถาปนาให้ดำรงพระอิสริยยศ (ไม่ใช่สกุลยศ) เป็นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ เป็นพระองค์เจ้าชั้นโทเป็นกาลพิเศษเฉพาะตัว แต่พระองค์ก็ยังมีสกุลยศเสมอพระยศหม่อมเจ้า เพราะมี
*'''3.หม่อมเจ้า''' เจ้านายชั้นอนุวงศ์ พระราชนัดดา หลานหลวง ของกษัตริย์ เรียกลำลองว่า "ท่านชาย/หญิง" โดยเป็นพระโอรสและพระธิดาของเจ้าฟ้าและพระองค์เจ้าลูกหลวงโดยสกุลยศ (และเมื่อครั้งกรุงศรีอยุธยา แม้ว่าจะเป็นพระโอรสหรือพระธิดาของกรมพระราชวังบวร แต่มารดามิได้เป็นเจ้า จะเป็นเพียงแค่หม่อมเจ้า เช่น หม่อมเจ้าอาทิตย์ ในกรมพระราชวังบวรเสนาพิทักษ์ (เจ้าฟ้ากุ้ง) ในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)
*'''4.หม่อมราชวงศ์''' ชั้นเชื้อพระวงศ์ เป็นโอรสและธิดาของพระองค์เจ้าตั้ง และโอรสธิดาของหม่อมเจ้า เรียกว่า "คุณชาย หรือ คุณหญิง" เป็นเพียงเชื้อพระวงศ์ (ราชนิกุล) มิใช่เจ้า
*'''5.หม่อมหลวง''' ชั้นเชื้อพระวงศ์ เป็นบุตรและธิดาของหม่อมราชวงศ์ เรียกว่า "คุณ" เป็นเพียงเชื้อพระวงศ์ (ราชนิกุล) มิใช่เจ้า
| |||