พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม (13 กันยายน พ.ศ. 2425 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452) มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒนพงษ์ เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดามรกฎ เป็นอธิบดีกรมเพาะปลูก ต้นราชสกุลเพ็ญพัฒน์[1] เป็นผู้นิพนธ์เพลงลาวดำเนินเกวียน หรือลาวดวงเดือน
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม | |
---|---|
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก | |
อธิบดีกรมเพาะปลูก | |
ประสูติ | 13 กันยายน พ.ศ. 2425 |
สิ้นพระชนม์ | 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 (27 ปี) |
ภรรยา | ชายา หม่อมเจ้าวรรณวิไลย เพ็ญพัฒน์ หม่อม หม่อมเทียม |
พระบุตร | หม่อมเจ้าชายไม่มีพระนาม พรรณเพ็ญแข กฤดากร หม่อมเจ้าเผ่าเพ็ญพัฒน์ เพ็ญพัฒน์ |
ราชสกุล | เพ็ญพัฒน์ |
ราชวงศ์ | จักรี |
พระบิดา | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
พระมารดา | เจ้าจอมมารดามรกฎ ในรัชกาลที่ 5 |
พระประวัติ
แก้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิชัยมหินทโรดม มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒนพงษ์ เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 38 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อันประสูติแต่เจ้าจอมมารดามรกฎ ธิดาของเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล) ประสูติเมื่อวันพุธ ขึ้น 1 ค่ำ เดือน 10 ปีมะเมีย จัตวาศก จ.ศ. 1244 ตรงกับวันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2425 เสด็จไปศึกษาทางด้านเกษตรศาสตร์จากประเทศอังกฤษ สำเร็จการศึกษาเมื่อ พ.ศ. 2446 ขณะพระชันษา 20 ปี กลับมารับราชการเป็นผู้ช่วยปลัดทูลฉลองกระทรวงเกษตราธิการ[2]
ในปี พ.ศ. 2445 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชวินิจฉัยให้อุดหนุนการทำไหมและทอผ้าของประเทศ โดยได้ว่าจ้าง ดร.คาเมทาโร่ โทยาม่า จากมหาวิทยาลัยโตเกียว ทดลองเลี้ยงไหมตามแบบฉบับของญี่ปุ่น สอนและฝึกอบรมนักเรียนไทยในวิชาการเลี้ยงและการทำไหม พร้อมกับสร้างสวนหม่อนและสถานีเลี้ยงไหมขึ้นที่ตำบลศาลาแดง กรุงเทพ ทรงจัดตั้งกองช่างไหมขึ้นในกระทรวงเกษตราธิการ ต่อมา วันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2446 กระทรวงเกษตราธิการได้รวมกองการผลิต, กองการเลี้ยงสัตว์ และกองช่างไหม ตั้งขึ้นเป็น "กรมช่างไหม" โดยมี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม เป็นอธิบดีกรมช่างไหมพระองค์แรก
งานหลักของกรมช่างไหม คือ การดำเนินงานตามโครงการของสถานีทดลองเลี้ยงไหม เริ่มด้วยการก่อตั้งโรงเรียนสอนการทำไหมขึ้นในพระราชวังดุสิต เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2446 และเปิดโรงเรียนสอนการทำไหมขึ้นที่ปทุมวัน เรียกว่า "โรงเรียนกรมช่างไหม" เมื่อวันที่ 16 มกราคม พ.ศ. 2447 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างผู้เชี่ยวชาญ ศึกษาวิจัย และฝึกพนักงานคนไทยขึ้นแทนคนญี่ปุ่น ในเวลาต่อมาโรงเรียนแห่งนี้ได้พัฒนาเป็นมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
วังที่ประทับของกรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม เป็นบ้านของเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล) บิดาของเจ้าจอมมารดามรกฎ มีชื่อเรียกว่าวังท่าเตียน (เรียกชื่อตามสถานที่ตั้งวัง เช่นเดียวกับวังท่าเตียนหรือวังจักรพงษ์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์) มีโรงละครอยู่โรงหนึ่ง ในสมัยนั้นเรียกกันว่า ปรินส์เทียเตอร์
วันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2451 ได้รับสถาปนาเป็น พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม ทรงศักดินา 15000[3]
สิ้นพระชนม์
แก้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม ประชวรวัณโรคภายในมานาน แม้พระบิดาจะพระราชทานหมอหลวงมาถวายการรักษา พระอาการก็ยังทรงและทรุดจนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 เวลา 16.08 น. พระชันษา 27 ปี ในคืนนั้นพระบรมวงศานุวงศ์มีสมเด็จพระบรมราชินีนาถและสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ตลอดทั้งเสนาบดีสรงน้ำพระศพ เจ้าพนักงานเชิญพระศพลงในพระลอง ประดิษฐานบนแว่นฟ้า 2 ชั้น ประกอบพระโกศมณฑปใหญ่ แวดล้อมด้วยเครื่องสูง 9 องค์ พระสงฆ์มีหม่อมเจ้าพระศีลวราลังการ (เนตร) เป็นประธานสวดสดับปกรณ์[4]
พระโอรส-ธิดา
แก้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม มีพระโอรสธิดา 3 องค์ ได้แก่[5]
- หม่อมเจ้าชายไม่มีพระนาม (25 สิงหาคม พ.ศ. 2447 – 5 กันยายน พ.ศ. 2447)
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม เสกสมรสกับหม่อมเจ้าวรรณวิไลย เพ็ญพัฒน์ (ราชสกุลเดิม กฤดากร; 1 ตุลาคม พ.ศ. 2431 - 20 ธันวาคม พ.ศ. 2476; พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์) เมื่อวันที่ 30 ตุลาคม พ.ศ. 2446[6][7] มีพระธิดา 1 องค์
- พรรณเพ็ญแข กฤดากร (11 กันยายน พ.ศ. 2448 - 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2517) ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งราชวงศ์เพื่อสมรสกับหม่อมราชวงศ์บรรลือศักดิ์ กฤดากร (พระโอรสในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร)
- หม่อมหลวงเพ็ญศักดิ์ กฤดากร (เกิด 12 ตุลาคม พ.ศ. 2476) สมรสกับมยุรี (สกุลเดิม สุขุม) และจุฑามาศ (สกุลเดิม สุคนธา)
- หม่อมหลวงพรรณศิริ อัศวรักษ์ (เกิด 15 กันยายน พ.ศ. 2478) สมรสกับวัฒนา อัศวรักษ์
- หม่อมหลวงธิดาเพ็ญ มาลิก (เกิด 30 ธันวาคม พ.ศ. 2480) สมรสกับวัฒนา อัศวรักษ์ และศุภโยกต์ มาลิก
และมีพระโอรสกับหม่อมเทียม (สกุลเดิม คชเสนี) (พฤศจิกายน พ.ศ. 2433 - 24 เมษายน พ.ศ. 2507) 1 องค์
- หม่อมเจ้าเผ่าเพ็ญพัฒน์ เพ็ญพัฒน์ (9 พฤษภาคม พ.ศ. 2449 - 10 มกราคม พ.ศ. 2503) เสกสมรสกับหม่อมหลวงพอจิตร (ราชสกุลเดิม ปัทมสิงห์)
- หม่อมราชวงศ์เพ็ญพิไชย เพ็ญพัฒน์ (เกิด 2 มิถุนายน พ.ศ. 2476) สมรสกับเชอร์ลีย์ แอนน์ วีเลอร์ (สตรีชาวอังกฤษ) และเพ็ญสินี แก้วสถิต
- หม่อมราชวงศ์พัฒน์มหินทร์ เพ็ญพัฒน์ (16 มิถุนายน พ.ศ. 2480 - 13 สิงหาคม พ.ศ. 2523)
พระเกียรติยศ
แก้ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม | |
---|---|
ธงประจำพระอิสริยยศ | |
ตราประจำพระองค์ | |
การทูล | ใต้ฝ่าพระบาท |
การแทนตน | ข้าพระพุทธเจ้า |
การขานรับ | พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ |
พระอิสริยยศ
แก้- พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒนพงศ์ (13 กันยายน พ.ศ. 2425 - 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2451)
- พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม (16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2451 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452)
ภายหลังสิ้นพระชนม์
- พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468)
- พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม (26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 - 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)
- พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม (10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
แก้- พ.ศ. 2447 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)[8]
- พ.ศ. 2446 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.)[9]
- พ.ศ. 2451 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)[10]
- พ.ศ. 2451 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))[11]
- พ.ศ. 2451 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)[12]
ราชตระกูล
แก้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม |
พระชนก: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
พระอัยกาฝ่ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
พระปัยกาฝ่ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย |
พระปัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี | |||
พระอัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี |
พระปัยกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ | ||
พระปัยยิกาฝ่ายพระชนก: หม่อมน้อย | |||
พระชนนี: เจ้าจอมมารดามรกฎ ในรัชกาลที่ 5 |
พระอัยกาฝ่ายพระชนนี: เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล) |
พระปัยกาฝ่ายพระชนนี: หลวงจินดาพิจิตร (ด้วง) | |
พระปัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ | |||
พระอัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ท่านผู้หญิงหุ่น เพ็ญกุล |
พระปัยกาฝ่ายพระชนนี: พระยานครอินทร์รามัญ | ||
พระปัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ |
อ้างอิง
แก้- เชิงอรรถ
- ↑ "พระบรมราชโองการ ประกาศ พระราชทานนามสกุลสำหรับเชื้อพระวงศ์พระบรมราชวงศ์ชั้น ๕" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 46 (0 ก): 24. 9 มิถุนายน 2472. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-06-12. สืบค้นเมื่อ 11 กันยายน 2561.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
(help) - ↑ ราชสกุลวงศ์, หน้า 91
- ↑ "พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งกรมและเจ้าพระยา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 25 (35): 1003–1004. 29 พฤศจิกายน ร.ศ. 127. สืบค้นเมื่อ 11 กันยายน พ.ศ. 2561.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
และ|date=
(help) - ↑ "ข่าวสิ้นพระชนม์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 26 (0 ง): 1852–1853. 21 พฤศจิกายน ร.ศ. 128. สืบค้นเมื่อ 11 กันยายน พ.ศ. 2561.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
และ|date=
(help) - ↑ พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี, หน้า 259
- ↑ http://freepages.genealogy.rootsweb.com/~royalty/thailand/i672.html
- ↑ กิติวัฒนา (ไชยันต์) ปกมนตรี, หม่อมราชวงศ์. สายพระโลหิตในพระพุทธเจ้าหลวง. กรุงเทพฯ : ดีเอ็มดี, พ.ศ. 2551. 290 หน้า. ISBN 978-974-312-022-0
- ↑ "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ มหาจักรีบรมราชวงศ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 21 (ตอน 27): หน้า 463. 2 ตุลาคม ร.ศ. 123.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|date=
(help) - ↑ "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 20 (ตอน 27): หน้า 444. 4 ตุลาคม ร.ศ. 122.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|date=
(help) - ↑ "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 15 (ตอน 26): หน้า 756. 27 กันยายน ร.ศ. 127.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|date=
(help) - ↑ พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เล่ม 25 หน้า 358 วันที่ 27 กันยายน ร.ศ.127
- ↑ "พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลปัจจุบันฝ่ายหน้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 25 (ตอน 35): หน้า 1012. 29 พฤศจิกายน ร.ศ. 127.
{{cite journal}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|date=
(help)
- บรรณานุกรม
- ศุภวัฒน์ เกษมศรี, หม่อมราชวงศ์ และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. พิมพ์ครั้งที่ 3, กรุงเทพฯ : บรรณกิจ ๑๙๙๑, 2549. 360 หน้า. หน้า 259. ISBN 974-221-818-8
- สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 91. ISBN 978-974-417-594-6