พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์)

อำมาตย์ตรี พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์) เป็นบุตรชายคนโตของเจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์) ผู้สำเร็จราชการเมืองพระตะบองคนสุดท้าย กับ คุณหญิงสอิ้ง คฑาธรธรณินทร์ (อภัยภูเบศร) พระยาอภัยภูเบศร เป็นพระชนกในพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี และเป็นขรัวตาของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชธิดาเพียงพระองค์เดียวในรัชกาลที่ 6

อำมาตย์ตรี พระยาอภัยภูเบศร์ (เลื่อม อภัยวงศ์) ท.จ., ต.ช., ต.ม.
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	19 มกราคม พ.ศ. 2429 พระตระบอง ประเทศสยาม
เสียชีวิต	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 (45 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม
คู่สมรส	คุณหญิงเล็ก บุนนาค คุณหญิงสงวน สิงหเสนี คุณหญิงอภัยภูเบศร (อิดิธ เรย์)
บุตร	พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ชวลิต อภัยวงศ์ เบศร อภัยวงศ์ ถนอมวงศ์ แสง-ชูโต ประจงยศ อภัยวงศ์ ประกอบกูล อภัยวงศ์ ประชุมวงศ์ อภัยวงศ์ สุดสงวน อภัยวงศ์ จันทรคุปต์ อภัยวงศ์ ฑีฆาวุ อภัยวงศ์
อาชีพ	ขุนนางกระทรวงมหาดไทย ศักดินา 1000

ประวัติ

ชาติตระกูล

พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์) เป็นบุตรชายคนโตของเจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์)ผู้สำเร็จราชการเมืองพระตะบองคนสุดท้าย กับ คุณหญิงสอิ้ง คฑาธรธรณินทร์ (อภัยภูเบศร) พระยาอภัยภูเบศรมีพี่น้องร่วมครรภ์เดียวกัน ดังนี้

• หม่อมเชื่อม กฤดากร ณ.อยุธยา ในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร
• คุณหญิงกัลยาณวัฒนวิศิษฏ์ (รื่น กัลยาณมิตร) สมรสกับ พระยากัลยาณวัฒนวิศิษฐ์ (เชียร กัลยาณมิตร)
• พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์)
• พระอภัยวงศ์วรเศรษฐ (ช่วง อภัยวงศ์)

ต่อมาได้รับบรรดาศักดิ์เป็นพระอภัยพิทักษ์ และในวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2487 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานบรรดาศักดิ์แก่ พระอภัยพิทักษ์ โดยได้รับพระราชทานทินนามตามบิดาและได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าสืบตระกูล และพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์แก่คุณพระอภัยพิทักษ์กับคุณหญิงเล็ก บุนนาค(ในขณะนั้นคุณหญิงถึงอนิจกรรมแล้ว) เนื่องในวโรกาสอภิเษกสมรสกับคุณสุวัทนา บุตรีคนโต

ชีวิตสมรส

พระยาอภัยภูเบศร มีภริยา 3 คน ดังนี้ ภริยาคนที่หนึ่ง สมรสเมื่อสมัยยังมีบรรดาศักดิ์เป็น พระอภัยพิทักษ์ มีความรักและเสน่หา ด้วยเป็นกุลสตรี และ มีการศึกษาดี ชื่อ "เล็ก" เป็นบุตรีคนเล็กในเจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) กับท้าวศรีสุนทรนาฏ (แก้ว พนมวัน ณ อยุธยา) ต่อมาได้รับสถาปนาเป็น คุณเล็ก บุนนาค เมื่อท่านถึงแก่อนิจกรรมแล้ว มีบุตรี 1 คนชื่อติ๋ว หรือเครือแก้ว อภัยวงศ์ ต่อมาได้ถวายตัวเป็นข้าราชสำนักในรัชกาลที่ 6 ได้รับพระราชทานนามใหม่ว่า "สุวัทนา" และต่อมาได้ถวายตัวเป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รับการสถาปนาเป็น พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี การสมรสครั้งนี้บิดาไม่เห็นด้วยพระอภัยพิทักษ์จึงจำต้องไปสมรสใหม่ ทำให้คุณเล็กที่มีครรภ์ย้ายกลับไปอยู่กับคุณท้าวแก้ว ผู้เป็นมารดาที่กรุงเทพ โดยบิดาไม่ได้มาเหลียวแลเลย และไม่มีผู้ใดรู้เลยว่าบุตรีที่อยู่ในครรภ์ของคุณเล็กนี้จะเป็นผู้ผดุงเกียรติแห่งตระกูลวงศ์ยากที่จะหาผู้ใดในสกุลมาเทียบเทียม และบำเพ็ญกรณียกิจแก่ประเทศชาติเป็นอเนกประการ

ภริยาคนที่สอง คือ คุณหญิงอภัยพิทักษ์ (สงวน อภัยวงศ์) สกุลเดิม สิงหเสนี มีศักดิ์เป็นลูกพี่ลูกน้องของพระยาอภัยภูเบศร พระยาอภัยภูเบศรมาสมรสด้วยคำแนะนำของผู้ใหญ่ มีบุตร-ธิดา 7 คน ดังนี้

1. นายชวลิต อภัยวงศ์
2. นายเบศร อภัยวงศ์
3. นางถนอมวงศ์ (อภัยวงศ์) แสง-ชูโต
4. นางสาวประจงยศ อภัยวงศ์
5. นางประกอบกูล (อภัยวงศ์) วุฑฒินันท์
6. นางประชุมวงศ์ (อภัยวงศ์) โปษยานนท์
7. นางสุดสงวน (อภัยวงศ์) ทองปุสสะ

ต่อมาคุณหญิงอภัยพิทักษ์ถึงแก่กรรม พระยาอภัยภูเบศรได้สมรสกับคุณ คุณหญิงอภัยภูเบศร (นามเดิม อิดิธ เรย์) ชาวอังกฤษ มีบุตร 2 คน ดังนี้

1. นายจันทรคุปต์ อภัยวงศ์
2. นายฑีฆาวุ อภัยวงศ์

สถาปนาบรรดาศักดิ์พระยา

ใน พ.ศ. 2467 บุตรีคนโตของคุณพระอภัยพิทักษ์ กับ คุณหญิงเล็ก บุนนาคเอกภรรยา ได้อภิเษกสมรสกับพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในวันที่ 10 สิงหาคม 2467 และเมื่อเริ่มมีครรภ์พระหน่อพระองค์แรกในรัชกาล พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงได้สถาปนาบุตรีของท่านเป็นพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี แล้วได้พระราชทานบรรดาศักดิ์ของพระชนกในพระวรราชเทวีเป็น พระยาอภัยภูเบศร ถือศักดินาในกระทรวงมหาดไทย 1,000 ไร่

อนิจกรรม

พระยาอภัยภูเบศร ถึงแก่อนิจกรรมในวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2474 โดยช่วงก่อนถึงแก่อนิจกรรมมีภาวะจิตบกพร่อง หวาดระแวง จากโรค Paraniod และอยู่ในความอนุบาลของคุณหญิงอภัยภูเบศร พระอภัยวงศ์วรเศรษฐ และนายชวลิต อภัยวงศ์ เมื่อถึงแก่อนิจกรรมได้รับพระราชทานโกศแปดเหลี่ยมและฉัตรเบญจา 1 สำรับ ได้รับพระทานเพลิงศพที่สุสานหลวง วัดเทพศิรินทราวาส โดยได้รับพระทานรถม้ารับพระอ่านพระอภิธรรม รถม้าเชิญโกศศพ ฉัตรเบญจา 1 สำรับ กลองชนะเขียว 10 จ่าปี่ 1 ผ้าไตร 3 ไตร เงิน 1000 สตางค์และผ้าขาว 4 พับ โดยพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีในรัชกาลที่ 6 เสด็จไปในการพระราชทานเพลิงศพ เมื่อพระราชทานเพลิงศพแล้ว พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีพระราชทานพระอนุญาตให้ทายาทเก็บอัฐิและนำอังคารไปบรรจุไว้ที่ฐานชุกชีพระพุทธอภัย พระประธานในพระอุโบสถวัดแก้วพิจิตร อันเป็นวัดประจำสกุลอภัยวงศ์

บรรดาศักดิ์

• เลื่อม อภัยวงศ์
• พระอภัยพิทักษ์
• พระยาอภัยภูเบศร (10 สิงหาคม 2467)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์มงกุฎไทย (ต.ม.)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 4 จัตุรถาภรณ์มงกุฎไทย (จ.ม.)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)
• พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เหรียญราชรุจิทอง รัชกาลที่ 6 (ร.จ.ท.6)

พงศาวลี

8. เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (นอง อภัยวงศ์)

4. เจ้าพระยาคทาธรธรณินทร์ (เยีย อภัยวงศ์)

9.

2. เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์)

20.

10. พระยาภักดี (แบน)

21. นักนางละออ

5. ท่านผู้หญิงคทาธรธรณินทร์ (ทิม)

11. หลานสาวของเจ้าพระยาอภัยภูเบศร (แบน อภัยวงศ์)

พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์)

3. คุณหญิงสอิ้ง คฑาธรธรณินทร์

แหล่งข้อมูลอื่น

• ประวัติ พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์)
• หนังสือ "สกุลอภัยวงศ์"
• หนังสือ "ยศ ศรี เกียรติ เจริญ ประมวลภาพฉายาลักษณ์ พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ 6"