พระมหาเถรคันฉ่อง

พระมหาเถรคันฉ่อง (ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) สะกดว่าคันฉอง) เป็นพระภิกษุชาวมอญในรัชสมัยพระเจ้านันทบุเรงแห่งกรุงหงสาวดี ได้ตามเสด็จสมเด็จพระนเรศวรมหาราชอพยพมากรุงศรีอยุธยา โปรดอยู่วัดมหาธาตุ

สมเด็จพระอริยวงษญาณ (พระมหาเถรคันฉ่อง )
รูปเคารพพระมหาเถรคันฉ่องที่วัดนางพญา (จังหวัดพิษณุโลก)
ตำแหน่งชั้นสูง
ที่อยู่	วัดมหาธาตุ

ประวัติ

พระมหาเถรคันฉ่อง มีประวัติตอนต้นอย่างไรไม่ปรากฏ พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ระบุว่า เมื่อพระเจ้านันทบุเรงมีพระราชประสงค์จะจับสมเด็จพระนเรศวรมาประหารชีวิต จึงออกอุบายบอกสมเด็จพระนเรศวรว่าอังวะเป็นกบฏ ให้สมเด็จพระนเรศวรยกทัพมาช่วยหงสาวดี สมเด็จพระนเรศวรยกทัพมาพักกองใกล้อารามของพระมหาเถรคันฉ่อง พระเจ้านันทบุเรงทรงทราบจึงตรัสเรียกพระยาเกียรติ พระยาพระราม มา แล้วรับสั่งให้นำกองทัพไปตีกระหนาบหลัง จับตัวสมเด็จพระนเรศวรไปประหารชีวิตให้ได้ พระยาเกียรติพระยาพระรามเรียนเรื่องทั้งหมดถวายพระมหาเถรคันฉ่อง ท่านสงสารสมเด็จพระนเรศวร จึงพาพระยาเกียรติพระยาพระรามไปเข้าเฝ้าสมเด็จพระนเรศวร กราบทูลเรื่องพระเจ้านันทบุเรงคิดประทุษร้าย สมเด็จพระนเรศวรทรงสำนึกในพระคุณของพระมหาเถร จึงตัดสินพระทัยจะพาท่าน พร้อมทั้งพระยาเกียรติพระยาพระรามและญาติโยมไปอยู่กรุงศรีอยุธยา จากนั้นทรงหลั่งน้ำจากสุวรรณภิงคารรดลงพื้นดิน ประกาศตัดขาดกรุงศรีอยุธยากับหงสาวดีจากกันนับแต่นั้น

เมื่อถึงกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระนเรศวรจึงกราบทูลสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชทุกประการ แล้วโปรดให้พระมหาเถรคันฉ่องอยู่วัดมหาธาตุุ พระราชทานสัปทน กรรชิง คานหาม คนหาม จังหัน นิตยภัต และเครื่องสมณบริขารต่าง ๆ นอกจากนี้พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ฉบับตัวเขียน ยังระบุเพิ่มเติมว่าโปรดให้ท่านเป็นสมเด็จพระอริยวงษญาณบริยัติวราสังฆราชาธิบดี ศรีสมณุตมาบรินายก ติปิฎกธราจาริย์ สฤษดีขัติยสารสุนธร มหาคณฤศร อุดรวามคณะสังฆารามคามวาษีฝ่ายซ้าย ให้ว่าคณะเหนือ ส่วนญาติโยมให้อยู่ตำบลบ้านหลังวัดนก

รายการอ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. ตำนานคณะสงฆ์. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2514. 76 หน้า. [พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพ นางเล็ก พิณสายแก้ว วันที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2514]
• พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN 978-616-7146-08-9
• ศานติ ภักดีคำ. พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ฉบับตัวเขียน. พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง, 2558. 558 หน้า. หน้า (35)-(50). ISBN 978-616-92351-0-1 [จัดพิมพ์โดยเสด็จพระราชกุศลในการพระราชทานเพลิงศพพระธรรมปัญญาบดี (ถาวร ติสฺสานุกโร ป.ธ.๔)]