ปลาซีลาแคนท์

ปลาซีลาแคนท์ ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: ดีโวเนียน-ปัจจุบัน
Latimeria chalumnae
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Sarcopterygii
ชั้นย่อย:	Actinistia
ชั้นฐาน:	Coelacanthimorpha
อันดับ:	Coelacanthiformes Berg, 1937
วงศ์
ดูในบทความ

ซีลาแคนท์ (อังกฤษ: Coelacanth, เสียงอ่านภาษาอังกฤษ: /ˈsiːləkænθ/ ดัดแปลงมาจากคำละตินสมัยใหม่ Cœlacanthus เมื่อ cœl-us + acanth-us จากภาษากรีกโบราณ κοῖλ-ος [โพรง] + ἄκανθ-α [กระดูกสันหลัง]) เป็นชื่อสามัญของปลาออร์เดอร์หนึ่งที่รวมถึงสายพันธุ์ของปลาในปัจจุบันที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่รู้จักในปัจจุบันพวก gnathostomata นักวิทยาศาสตร์เคยเชื่อว่าปลาซีลาแคนท์มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับปลาปอดและเตตราพอดที่เคยเชื่อกันว่าสูญพันธุ์ไปเมื่อครั้งสิ้นสุดยุคครีเทเชียส จนกระทั่งมีการพบปลา แลติเมอเรีย ครั้งแรกที่นอกชายฝั่งด้านตะวันออกของแอฟริกาใต้เลยแม่น้ำชาลัมนาออกมาในปี ค.ศ. 1938 และปลาเหล่านั้นจึงเป็นพวกลาซูรัส ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1938 เป็นต้นมา ปลาซีลาแคนท์ Latimeria chalumnae ก็มีการถูกค้นพบในคอโมโรส เคนยา แทนซาเนีย โมซัมบิก มาดากัสการ์ และในอุทยานป่าชุ่มน้ำซิแมงกาลิโส กวาซูลู-นาทัล ในแอฟริกาใต้ สายพันธุ์ที่สอง Latimeria menadoensis พบที่เกาะซูลาเวซี อินโดนีเซีย ในปี ค.ศ. 1999 ทำให้ทราบว่าปลาซีลาแคนท์ไม่มีปอดและมีโครงสร้างที่ไม่เกี่ยวข้องกับเตตราพอดแต่อย่างใด ปลาซีลาแคนท์ไม่มีคุณค่าทางการค้าอย่างแท้จริงนอกเสียจากจะแปรสภาพเป็นวัตถุจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์และการเก็บสะสมส่วนตัว ในแง่ของการเป็นอาหารแล้ว ปลาซีลาแคนท์เกือบไม่มีค่าเอาเสียเลยด้วยเนื้อเยื่อของมันมีน้ำมันไหลซึมออกมาแม้ว่าจะตายไปแล้วก็ตาม และเนื้อของมันทั้งเหนียวและมีกลิ่นเหม็นด้วย

ประวัติธรรมชาติ

ปลาซีลาแคนท์พบเป็นฟอสซิลครั้งแรกในยุคดีโวเนียนตอนกลาง ปลาซีลาแคนท์ดึกดำบรรพ์อาศัยอยู่ในน้ำในช่วงปลายของมหายุคพาลีโอโซอิกและมีโซโซอิก

ซีลาแคนท์เป็นปลาที่มีครีบมีลักษณะเป็นพลูอยู่ที่ทรวงอกและก้นอยู่บนแท่งก้านเนื้อเยื่อที่รองรับโดยกระดูกและมีครีบหางที่แตกออกแยกเป็น 3 พลู โดยที่พลูตรงกลางจะรวมถึงชุดของโนโตคอร์ด ปลาซีลาแคนท์มีเกล็ดที่บางกว่าเกล็ดของปลาพวกคอสมอยด์จริง ๆ ปลาซีลาแคนท์มีอวัยวะพิเศษสำหรับตอบรับทางไฟฟ้าที่เรียกกันว่าอวัยวะคล้ายตะขออยู่ทางด้านหน้าของกะโหลกที่อาจจะใช้ช่วยในการตรวจจับเหยื่อ อวัยวะเล็ก ๆ นี้อาจช่วยรักษาสมดุลของตัวปลาได้ด้วย การค้นหาตำแหน่งด้วยคลื่นเสียงสะท้อนก็อาจเป็นปัจจัยหนึ่งในวิถีทางการเคลื่อนที่ของตัวปลา

ซากดึกดำบรรพ์

แม้ว่าในปัจจุบันจะมีการค้นพบรู้จักปลาซีลาแคนท์ที่มีชีวิตอยู่เพียง 2 ชนิดเท่านั้น แต่พบว่าครั้งหนึ่งพวกมันกลับเคยประสบความสำเร็จด้วยการพบเป็นฟอสซิลที่หลากหลายสกุลและหลากหลายชนิดจากยุคดีโวเนียนจนถึงสิ้นสุดยุคครีเทเชียสซึ่งเป็นจุดช่วงเวลาที่พวกมันต้องเผชิญกับความยากลำบากจนเกือบต้องสูญพันธุ์ไปทั้งหมด มักจะมีความเข้าใจกันว่าปลาซีลาแคนท์แทบจะไม่มีลักษณะที่มีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ ตลอดช่วงระยะเวลาหลายล้านปีมานี้ แต่ที่แท้จริงแล้วชนิดที่มีชีวิตทั้งสองชนิดหรือแม้แต่สกุลก็ตามไม่เคยพบในรูปของฟอสซิลเลย อย่างไรก็ตามสายพันธุ์ฟอสซิลบางชนิดโดยเฉพาะอย่างยิ่งฟอสซิลยุคครีเทเชียสสกุล มาโครโปมา ที่มีลักษณะใกล้ชิดกันกับสกุลมีชีวิตในปัจจุบันมาก เหตุผลในเรื่องนี้เป็นไปได้ว่าพวกที่สูญพันธุ์ไปนั้นเป็นพวกที่อาศัยอยู่ในน้ำตื้น ขณะที่สายพันธุ์ฟอสซิลชนิดที่อาศัยอยู่ในน้ำลึกพบว่าเป็นการยากที่จะถูกยกตัวขึ้นมาให้นักบรรพชีวินวิทยาให้สามารถค้นพบเพื่อทำการศึกษาได้ ทำให้พวกที่เป็นปลาน้ำลึกไม่พบบันทึกเป็นฟอสซิลให้เห็น สิ่งเหล่านี้ยังคงอยู่ภายใต้การสำรวจและศึกษาต่อไปโดยนักวิทยาศาสตร์

อนุกรมวิธาน

ตัวอย่างปลาซีลาแคนท์ที่ถูกเก็บรักษาในพิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์ธรรมชาติในกรุงลอนดอน

ในสัตว์มีกระดูกสันหลังสายพันธุ์ใหม่ในช่วงตอนปลายของยุคดิโวเนียน ลูกหลานของปลายที่มีครีบเป็นพลูอย่าง Eusthenopteron แสดงถึงการปรับตัวเป็นลำดับ:

• Panderichthys เหมาะกับโคลนตื้นๆ;
• Tiktaalik มีระยางค์คล้ายครีบที่สามารถนำมันขึ้นมาบนบกได้;
• Early tetrapods อยู่ในหนองน้ำที่เต็มไปด้วยวัชพืช อย่างเช่น:
  • Acanthostega มีเท้าที่มี 8 นิ้ว,
  • Ichthyostega มีระยางค์

ผู้สืบทอดยังรวมถึงพวกปลาที่มีครีบเป็นพลูด้วยอย่างเช่นพวกปลาซีลาแคนท์

บางทีชั้นย่อย Coelacanthimorpha (Actinistia) ก็ถูกจัดให้เป็นกลุ่มของปลา Sarcopterygian ด้วยที่รวมถึง Coelacanthiformes ด้านล่างนี้เป็นการจำแนกวงศ์และสกุลของปลาซีลาแคนท์

ชั้น Sarcopterygii

ชั้นย่อย Coelacanthimorpha

• อันดับ COELACANTHIFORMES
  • วงศ์ Coelacanthidae (สูญพันธุ์)
    • Axelia (สูญพันธุ์)
    • Coelacanthus (สูญพันธุ์)
    • Ticinepomis (สูญพันธุ์)
    • Wimania (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Diplocercidae (สูญพันธุ์)
    • Diplocercides (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Hadronectoridae (สูญพันธุ์)
    • Allenypterus (สูญพันธุ์)
    • Hadronector (สูญพันธุ์)
    • Polyosteorhynchus (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Mawsoniidae (สูญพันธุ์)
    • Alcoveria (สูญพันธุ์)
    • Axelrodichthys (สูญพันธุ์)
    • Chinlea (สูญพันธุ์)
    • Diplurus (สูญพันธุ์)
    • Mawsonia (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Miguashaiidae (สูญพันธุ์)
    • Miguashaia (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Latimeriidae
    • Holophagus (สูญพันธุ์)
    • Libys (สูญพันธุ์)
    • Macropoma (สูญพันธุ์)
    • Macropomoides (สูญพันธุ์)
    • Megacoelacanthus (สูญพันธุ์)
    • Latimeria (James Leonard Brierley Smith, 1939)
      • L. chalumnae (Comorese coelacanth) (James Leonard Brierley Smith, 1939)
      • L. menadoensis (Indonesian coelacanth) (Pouyaud, Wirjoatmodjo, Rachmatika, Tjakrawidjaja, et al., 1999)
    • Undina (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Laugiidae (สูญพันธุ์)
    • Coccoderma (สูญพันธุ์)
    • Laugia (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Rhabdodermatidae (สูญพันธุ์)
    • Caridosuctor (สูญพันธุ์)
    • Rhabdoderma (สูญพันธุ์)
  • วงศ์ Whiteiidae (สูญพันธุ์)
    • Whiteia (สูญพันธุ์)

ปลาซีลาแคนท์ในวัฒนธรรมของความนิยมชมชอบ

ตัวอย่างปลา ลาติเมอเรีย ชาลัมนี จากพิพิธภัณฑ์สัตวศาสตร์ โคเปนเฮเก้น

การตีพิมพ์เผยแพร่อย่างกว้างขวางของปลาซีลาแคนท์ในฐานะ “ฟอสซิลมีชีวิต” พบได้ในดนตรี วิดีโอเกมส์ นิยาย และโทรทัศน์

• “ซีลาแคนท์” ถูกนำไปตั้งชื่อเพลงและอัลบั้มของวงดนตรี ได้แก่ จอห์น ฟาเฮย์ เชรียกแบกค์ มิสเตอร์ชิลเดรน โพลีสิกส์ และโลตัสไชล์ด
• ปลาซีลาแคนท์ถูกนำไปเป็นตัวแสดงในวิดีโอเกมส์ ดังที่พบใน “แอนิมอลครอสซิง” ร็อคแมน X2 เซก้า มารีนฟิชชิ่ง อี วี โอ: เซิร์ชฟอร์อีเดน (ในฉายา "ซีลาฟิช") วีเลิฟคาตามาริ มีแอนด์มายคาตามาริ เอนด์เลสส์โอเชียน เมทัลเกียร์โซลิด 3: สเนกอีตเทอร์ และ อะคัวนอตฮอลิเดย์: ฮิดเดนเมโมรีส์ ยักษ์ตนหนึ่งซึ่งเป็นปลาซีลาแคนท์มีหน้าเป็นคนที่แสดงเป็นเจ้านายระดับสี่ใน คอนทรา: แชตเตอร์โซลด์เยอร์ ปลาซีลาแคนท์ยังถูกดลใจสำหรับโปเกมอน รีลิแคนท์ ดิจิมอน ซีลามอน (ปลาซีลาแคนท์บินได้) และ บอสส์ ในดาริอุสซีรีส์

• ในนิยายเรื่องออร์ริกซ์ และเครกของมาร์กาเร็ต แอตวูด ปลาซีลาแคนท์ถูกใช้เป็นสัญลักษณ์สำหรับสมาคมวิทยาศาสตร์ใต้ดิน ใน Dirk Gently's Holistic Detective Agency ศาสตราจารย์โครโนติส ยอมรับว่าเป็นสาเหตุให้นกโดโดสูญพันธุ์เนื่องจากความพยายามที่จะรักษาปลาซีลาแคนท์เอาไว้ ใน Father Muerte and the Rain ของลี แบตเตอร์บี ปลาซีลาแคนท์ตกลงมาจากท้องฟ้าเมื่อผีเสื้อดึกดำบรรพ์ถูกขโมยไปจากบ้านของมัน การอ้างอิงถึงปลาซีลาแคนท์ ลาติเมอเรีย ชาลัมนี ก็ถูกอ้างถึงอีกในนิยายของแอนน์ แลนด์แมน

• ในนิยายเรื่อง “69” ของริอุ มูรากามิ วงดนตรีของเคนถูกตั้งชื่อว่า “ซีลาแคนท์”

• ผลงานเพลงของ อินเตอร์โรแบง คาร์เทลรวมถึงอัลบั้ม Bad Coelacanth และเพลง Prelude to the Afternoon of a Coelacanth.

• ซีลาแคนท์ได้มีบทบาทในภาพยนตร์และรายการโทรทัศน์อย่างเช่น Atlantis: The Lost Empire Monster on the Campus และ Futurama

• ในซาโยนาระ คุณครูผู้สิ้นหวัง โนโซมุรำพึงรำพันว่าทำไมหนอทุกสิ่งทุกอย่างช่างไม่เหมือนกับสิ่งดั้งเดิมเลยมีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา คะฟุกะอธิบายว่าทุกสิ่งทุกอย่างก็ย่อมมีการวิวัฒนาการเสมอ แต่ทันใดนั้นอะบิรุได้โต้แย้งเธอด้วยการกล่าวว่าเมื่อปลาซีลาแคนท์ถูกค้นพบครั้งแล้วครั้งเล่ามันก็ยังคงมีรูปแบบเหมือน ๆ เดิมและก็ไม่ต้องไปหาชนิดใหม่ ๆ ที่ไหนหรอกซึ่งอาจเป็นไปได้ว่ามันไม่มีการวิวัฒนาการอีกเลยหลังจากที่เข้าใจกันว่ามันได้สูญพันธุ์ไปแล้ว

• คำว่าซีลาแคนท์ถูกนำมาใช้เป็นสัญลักษณ์ในวัตถุต่างๆและใช้ตั้งชื่อเล่น อย่างชื่อ "Les Coelecantes" (หมายถึง Coelacanths) เป็นชื่อที่ใช้เรียกกันเล่นๆของทีมฟุตบอลประจำชาติคอโมโรส และซีลาแคนท์ยังถูกตีพิมพ์บนดวงตราไปรษณียากรณ์ บนเหรียญ บนบัตรโทรศัพท์ และบนขวดเบียร์ bottles.

• ในหนังสือภาพเรื่อง “ช่างตัดเสื้อน้อยผู้กล้าหาญ” โดยแอนเดรจ ดูกิ้น และโอลก้า ดูกิน่า มีรูปแสดงภาพของปลาซีลาแคนท์ในเกราะหุ้ม

• ในฉากหนึ่งของหนังสือเรื่อง “ตินติน” สหายรักของแคลคูลัส ตินตินและกัปตันแฮดดอกค์ได้หยุดรถที่เขาเชื่อว่าเพื่อนของเขา “ศาสตราจารย์แคลคูลัส” อยู่ในรถคันนั้นด้วย ผู้โดยสารรถคนหนึ่งได้เปิดกระเป๋าเดินทางใบใหญ่ออกมาเพื่อแสดงว่าแคลคูลัสไม่ได้อยู่ในนั้น แล้วเอ่ยถามขึ้นว่า “แล้วไหนล่ะ ซีลาแคนท์ของคุณ” ซึ่งเป็นการออกเสียงชื่อแคลคูลัสที่ผิดเพี้ยน