ตัวทำละลาย

ตัวทำละลาย (อังกฤษ: solvent) เป็นสารที่สามารถละลาย ตัวถูกละลาย ที่เป็นของแข็ง ของเหลว หรือก๊าซได้เป็น สารละลาย ตัวทำละลายที่คุ้นเคยมากที่สุดและใช้ในชีวิตประจำวันคือน้ำ สำหรับคำจำกัดความที่อ้างถึง ตัวทำละลายอินทรีย์ (organic solvent) จะหมายถึงตัวทำละลายอีกชนิดที่เป็น สารประกอบอินทรีย์ (organic compound) และมี คาร์บอน อะตอมอยู่ด้วย โดยปกติตัวทำละลายจะมี จุดเดือด สูง และระเหยง่าย หรือสามารถกำจัดโดย การกลั่นได้ โดยทั่วไปแล้วตัวทำละลายไม่ควรทำปฏิกิริยากับตัวถูกละลาย คือ มันจะต้องมีคุณสมบัติ เฉื่อย ทางเคมี ตัวทำละลายสามารถใช้ สกัด (extract) สารประกอบที่ละลายในมันจากของผสมได้ตัวอย่างที่คุ้นเคยได้แก่ การต้ม กาแฟ หรือ ชา ด้วยน้ำร้อน ปกติตัวทำละลายจะเป็นของเหลวใสไม่มีสีและส่วนใหญ่จะมีกลิ่นเฉพาะตัว ความเข้มข้นของสารละลายคือจำนวนสารประกอบที่ละลายในตัวทำละลายในปริมาตรที่กำหนด การละลาย (solubility) คือจำนวนสูงสุดของสารประกอบที่ละลายได้ในตัวทำละลาย ตามปริมาตรที่กำหนดที่ อุณหภูมิ เฉพาะ

ตัวทำละลายอินทรีย์ใช้ประโยชน์ทั่วไปดังนี้

• ซักแห้ง (dry cleaning) เช่น เตตราคลอโรเอทิลีน (Tetrachloroethylene)
• ใช้เจือจางสี (paint thinner) เช่น โทลูอีน (toluene) น้ำมันสน(turpentine)
• ยาล้างเล็บและตัวทำละลายกาว เช่น อะซิโตน เมทิลอาซีเทต เอทิลอาซีเทต )
• สารกำจัดคราบที่เป็นจุด เช่น เฮกเซน(hexane) ปิทรอลอีเทอร์(petrol ether)
• สารชำระล้างs เช่น ซิตรัส (citrus) เทอร์ปีน(terpene)
• น้ำหอม เช่น เอทานอล
• เคมีสังเคราะห์

ตารางแสดงคุณสมบัติของตัวทำละลายสามัญ

ตัวทำละลายแบ่งออกเป็นกลุ่มต่างๆ เช่น นอน-โพลาร์ โพลาร์ อะโพรติก และโพลารโพรติก

ตัวทำละลาย	สูตรเคมี	จุดเดือด	Polarity	ความหนาแน่น
Non-Polar Solvents
เฮกเซน	CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3	69 °C	2.0	0.655 g/ml
เบนซีน	C6H6	80 °C	2.3	0.879 g/ml
โทลูอีน	C6H5-CH3	111 °C	2.4	0.867 g/ml
Diethyl ether	CH3CH2-O-CH2-CH3	35 °C	4.3	0.713 g/ml
คลอโรฟอร์ม	CHCl3	61 °C	4.8	1.498 g/ml
Ethyl acetate	CH3-C(=O)-O-CH2-CH3	77 °C	6.0	0.894 g/ml
Tetrahydrofuran (THF)	/-CH2-CH2-O-CH2-CH2-\	66 °C	7.5	0.886 g/ml
Methylene chloride	CH2Cl2	40 °C	9.1	1.326 g/ml
Polar Aprotic Solvents
Acetone	CH3-C(=O)-CH3	56 °C	21	0.786 g/ml
Acetonitrile (MeCN)	CH3-C≡N	82 °C	37	0.786 g/ml
Dimethylformamide (DMF)	H-C(=O)N(CH3)2	153 °C	38	0.944 g/ml
Dimethyl sulfoxide (DMSO)	CH3-S(=O)-CH3	189 °C	47	1.092 g/ml
Polar Protic Solvents
กรดน้ำส้ม	CH3-C(=O)OH	118 °C	6.2	1.049 g/ml
n-Butanol	CH3-CH2-CH2-CH2-OH	118 °C	18	0.810 g/ml
Isopropanol	CH3-CH(-OH)-CH3	82 °C	18	0.785 g/ml
n-Propanol	CH3-CH2-CH2-OH	97 °C	20	0.803 g/ml
เอทานอล	CH3-CH2-OH	79 °C	24	0.789 g/ml
เมทานอล	CH3-OH	65 °C	33	0.791 g/ml
กรดฟอร์มิก	H-C(=O)OH	100 °C	58	1.21 g/ml
น้ำ	H-O-H	100 °C	80	0.998 g/ml

แหล่งข้อมูลอื่น

• Table Properties of common organic solvents
• Table and text เก็บถาวร 2004-11-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน O-Chem Lecture
• Tables เก็บถาวร 2004-12-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Properties and toxicities of organic solvents