ณ บางช้าง

ราชินีกุล ณ บางช้าง เป็นสกุลซึ่งเป็นพระญาติวงศ์ในสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินีกรมพระอมรินทรามาตย์ พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

ราชินิกุล ณ บางช้าง
ประเทศ	ประเทศไทย
ถิ่นพำนักปัจจุบัน	จังหวัดสมุทรสงคราม
นิรุกติศาสตร์	นะ-บาง–ช้าง ภาษาไทย: ณ+บางช้าง "ที่บางช้าง"
ถิ่นกำเนิด	ตำบลบางช้าง อำเภออัมพวา​ จังหวัดสมุทรสงคราม​
ก่อตั้ง	12 กันยายน พ.ศ. 2456
ต้นตระกูล	ทอง ณ บางช้าง​
ตระกูลที่เกี่ยวข้อง	ราชวงศ์จักรี​ ราชินิกุลบุนนาค​
ตระกูลสาขา	ราชินิกุลชูโต ราชินิกุลสวัสดิ์-ชูโต ราชินิกุลแสง-ชูโต

สกุล ณ บางช้าง นับว่าเป็นหนึ่งในนามสกุลเก่าแก่ของไทย

สกุล ณ บางช้าง ยังเป็นราชินิกุลแห่งราชวงศ์จักรี ราชินิกุลบางช้างประกอบด้วย 5 สกุลย่อย ได้แก่ ชูโต, แสง-ชูโต, สวัสดิ-ชูโต, บุนนาค และ ณ บางช้าง

ต้นตระกูลคือ พระชนกทองและพระชนนีสั้น ทรงเป็นพระชนกและพระชนนีในสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี มีพระบุตร 10 องค์

1. เจ้าคุณหญิงแวน
2. เจ้าคุณหญิงทองอยู่
3. เจ้าคุณชายชูโต
4. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี
5. เจ้าแตง
6. เจ้าคุณหญิงชีโพ
7. เจ้าคุณชายพู
8. เจ้าคุณหญิงเสม
9. เจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล
10. เจ้าคุณหญิงแก้ว

สามองค์ในบรรดาพระโอรสพระธิดา เป็นต้นตระกูลของวงศ์ (กลุ่มหรือหมู่) บางช้างของสกุลต่าง ๆ ของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี สามองค์ดังกล่าวคือ

1. เจ้าคุณชายชูโต สมรสกับคุณทองดี มีธิดาเพียงท่านเดียว คือ คุณหญิงม่วง ซึ่งเป็นต้นสกุล ชูโต, แสง-ชูโต และ สวัสดิ-ชูโต
2. เจ้าคุณหญิงนวล สมรสกับเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา ซึ่งได้รับนามสกุลบุนนาคของสามีพระองค์
3. เจ้าคุณหญิงแก้ว ซึ่งสมรสกับพระยาสมุทรสงคราม (นามสกุลของผู้ที่สืบเชื้อสายจากพระยาสมุทรสงครามและเจ้าหญิงแก้ว ณ บางช้าง)

เจ้าคุณหญิงแก้ว ท่านเป็นภรรยาพระยาสมุทรสงคราม (ศร) ผู้ว่าราชการเมืองสมุทรสงคราม มีบุตรธิดาเป็นชั้น 2 คือ

1. คุณชายเลี้ยง เป็นพระยาราชานุวงศ์
2. คุณชายกลาง เป็นพระยาอุไทยธรรม ผู้ว่าราชการเมืองสมุทรสงคราม
3. คุณชายแสง เป็นพระยาวงศาภูษิต
4. คุณหญิงจับ

ประวัติศาสตร์ที่สำคัญเกี่ยวกับตระกูลบางช้างซึ่งรวมทั้งตระกูล ณ บางช้าง คือการที่ตระกูลบางช้างสืบเชื้อสายจากเจ้าเมืองคนแรกของเมืองบางช้างหรือเมืองแม่กลอง ซึ่งคือเจ้าพลายซึ่งหนีราชภัยพร้อมเจ้าแสน พระอนุชา จากกรุงศรีอยุธยา โดยที่เจ้าพลายเป็นพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในสมเด็จพระเอกาทศรถ และการที่เจ้าพลายและเจ้าแสนทรงมีผู้สืบเชื้อสายคือสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี พระราชินีใน ร. ๑, ซึ่งทำให้พระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรีตั้งแต่ ร. ๒ เป็นต้นไปทรงมีเชื้อสายพระมหากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา

อ้างอิง

• บุษกร ณ บางช้าง. ราชินิกุล ณ บางช้าง. กรุงเทพฯ : บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 29 กันยายน 2547. 71 หน้า. (พิมพ์เป็นอนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพศาสตราจารย์ นายแพทย์เอิบ ณ บางช้าง ม.ป.ช., ม.ว.ม., ท.จ.)
• เทพ สุนทรศารทูล. พงศาวดารราชินีกุลบางช้าง. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์พระนารายณ์, พ.ศ. 2540. 232 หน้า.
• http://na-bangxang.webs.com เก็บถาวร 2013-06-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

สอิ้ง รัตนกุล (ณ บางช้าง. ลำดับราชินิกุลบางช้าง, หจก.ศิวพร,11 มีนาคม 2501. 111 หน้า. (พิมพ์เป็นอนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ร.ต.อ. ขุนวารินทรสัญจร (ขาว ณ บางช้าง)