หมวดคำอักษรจีน
หมวดคำอักษรจีน (จีน: 部首; พินอิน: bùshǒu) หมายถึงดัชนีคำศัพท์ในพจนานุกรมภาษาจีน (หรือภาษาอื่นที่ใช้อักษรจีน) ซึ่งแบ่งตามลักษณะของการประกอบอักษร อักษรจีนแต่ละตัวจะถูกจัดเข้าไว้ในหมวดคำเพียงหมวดเดียว เรียงตามลำดับจำนวนขีดและการเขียน และแต่ละหมวดก็จะมีความหมายไปในทางเดียวกัน
การแบ่งอักษรจีนเป็นหมวดคำเริ่มต้นขึ้นในอักษรานุกรมซัวเหวินเจี่ยจื้อ (說文解字) เขียนโดย สวี่ เซิ่น (許慎) นักคัมภีรศาสตร์สมัยราชวงศ์ฮั่นตะวันออก แต่เดิม สวี่ เซิ่น ได้แบ่งหมวดคำอักษรจีนไว้เป็น 540 หมวด ต่อมาพจนานุกรมคังซีในสมัยราชวงศ์ชิง ได้รวบรวมหมวดคำที่คล้ายกันเข้าจนเหลือ 214 หมวด เช่นเดียวกับพจนานุกรมจงหัว และเมื่อมีการประกาศใช้อักษรจีนตัวย่อ พจนานุกรมฮั่นหยู่จึงมีหมวดคำ 200 หมวดเท่านั้น (ส่วนพจนานุกรมซินหัวเรียงลำดับตามพินอิน)
ความหมายของหมวดคำ
แก้การแบ่งอักษรจีนออกเป็นหมวดคำนั้น นอกจากจะสามารถใช้เป็นดัชนีในพจนานุกรมแล้ว ยังแสดงให้เห็นถึงความหมายโดยรวมของอักษรจีนที่อยู่ภายใต้หมวดคำหนึ่ง ๆ เพราะหมวดคำทุกหมวดมีความหมายในตัวเอง เช่นหมวดคำ 人 โดยตัวศัพท์เองแปลว่า คน เมื่อประกอบกับส่วนอื่นจึงมีความหมายที่เกี่ยวกับคน หรือกิริยาอาการของคน เช่นคำว่า 从 คนหนึ่งอยู่หน้าอีกคนหนึ่งอยู่หลัง ความหมายโดยรวมจึงหมายถึง เดินตามกัน หรือคำว่า 众 เป็นลักษณะของคนอยู่รวมกันสามคน ความหมายโดยรวมจึงหมายถึง มวลชน หมวดคำอาจมีรูปร่างที่เปลี่ยนแปลงไปเมื่อผสมกับส่วนอื่น เช่นหมวดคำ 人 อาจแปลงรูปไปเป็น 亻 ใส่ไว้ที่ข้างซ้ายของอักษร อาทิ 休 他 作 เป็นต้น
อักษรหมวดคำหลายหมวดสามารถเขียนโดด ๆ ได้ เป็นคำและมีความหมาย เรียกว่า หมวดคำอิสระ เช่น 口 หมายถึงปาก 女 หมายถึงผู้หญิง 水 หมายถึงน้ำ 火 หมายถึงไฟ เป็นต้น แต่บางหมวดถึงแม้จะมีความหมายแต่ก็ไม่สามารถเขียนโดด ๆ ได้ และไม่ถือเป็นคำ เรียกว่า หมวดคำไม่อิสระ เช่น 宀 หมายถึงหลังคา แต่ไม่เป็นคำ ต้องประกอบกับส่วนอื่นจึงจะเป็นคำได้ บางหมวดก็เป็นเพียงรูปแปลงของหมวดคำอื่นเช่น 忄 และ ⺗ เป็นรูปแปลงของ 心 หมายถึงหัวใจ รูปแปลงเหล่านี้จึงเป็นหมวดย่อยของหมวดคำหลัก และจัดอยู่ในหมวดเดียวกันในลำดับพจนานุกรม
ส่วนที่อยู่ถัดจากหมวดคำ อาจให้ความหมายตามลักษณะที่ปรากฏ หรือให้เพียงแค่เสียงอ่านที่ใกล้เคียงอย่างใดอย่างหนึ่ง ตัวอย่างเช่น 好 (hǎo) ประกอบด้วยหมวดคำ 女 หมายถึงผู้หญิงและ 子 หมายถึงลูกชาย เนื่องจากชาวจีนมีคตินิยมว่าถ้าผู้หญิงมีลูกชายเป็นเรื่องดี คำนี้จึงแปลว่า ดี ในขณะที่ 媽/妈 (mā) แปลว่า แม่ ประกอบด้วยหมวดคำ 女 หมายถึงผู้หญิงและ 馬/马 (mǎ) ซึ่งเป็นศัพท์เลียนเสียงเท่านั้น (ความหมายแท้จริงของส่วนหลังคือ ม้า ไม่ได้หมายความว่าเป็นม้าตัวเมีย) แต่ก็มีอักษรจีนอีกจำนวนหนึ่งที่ไม่ได้สัมพันธ์กับความหมายของหมวดคำหรือเสียงเลย ในกรณีนี้การจัดหมวดคำเพียงเพื่อให้สามารถค้นหาได้ในพจนานุกรมเท่านั้น ตัวอย่างเช่น 九 (jiǔ) แปลว่าเก้า จัดอยู่ในหมวดคำ 乙 (yǐ) ซึ่งหมายถึงที่สองหรือหักงอ
อักษรจีนต่างรูปของคำที่มีความหมายเดียวกันและอ่านเหมือนกัน โดยเฉพาะกับอักษรโบราณที่เลิกใช้หรือไม่นิยมใช้ หรือเป็นอักษรตัวย่อ-ตัวเต็ม ไม่จำเป็นต้องจัดอยู่ในหมวดคำเดียวกัน เช่น 礦 ตัวย่อ 矿 (kuàng) แปลว่าเหมืองแร่หรือสายแร่ ทั้งสองอยู่ในหมวดคำ 石 (หิน) อักษรต่างรูปของคำนี้คือ 鑛 อยู่ในหมวดคำ 金 (ทอง) อีกตัวอย่างหนึ่ง 後 (hòu) แปลว่าข้างหลังหรือหลังจาก อยู่ในหมวดคำ 彳 (ถนนหรือเดิน) ส่วนตัวย่อคือ 后 พบได้ในหมวดคำ 口 (ปาก)
ตำแหน่งของหมวดคำ
แก้ตำแหน่งของหมวดคำในอักษรจีนอาจจัดวางอยู่ได้หลายตำแหน่ง ทั้งซ้าย ขวา บน ล่าง คลุมบน ห่อล่าง ล้อมรอบ หรือแม้แต่ทับซ้อนเข้าไปข้างใน การจำแนกหมวดคำอักษรจีนจึงต้องอาศัยประสบการณ์การค้นหาบ่อยครั้ง ทราบว่าหมวดคำที่เปลี่ยนรูปมีอะไรบ้าง ปกติแล้วเรามักจะสังเกตได้ว่าหมวดคำกลุ่มหนึ่งมักจะอยู่ที่ตำแหน่งเดิมตลอดเวลา แต่หากเป็นกรณีพิเศษอื่นก็ต้องจดจำ
ต่อไปนี้เป็นการแยกแยะหมวดคำตามตำแหน่งที่วาง ซึ่งมีเจ็ดประเภทหลักและเจ็ดประเภทย่อย ตำแหน่งเหล่านี้มีการตั้งชื่อในภาษาญี่ปุ่นด้วย
- วางข้างซ้าย (偏 เฮ็ง) เช่น 略 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 田 กับส่วน 各
- วางข้างขวา (旁 สึกุริ) เช่น 期 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 月 กับส่วน 其
- วางข้างบน (冠 คัมมุริ) เช่น 歩 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 止 กับส่วน 少 อีกตัวอย่างหนึ่ง 男 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 田 กับส่วน 力
- วางข้างล่าง (脚 อะชิ) เช่น 志 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 心 กับส่วน 士 อีกตัวอย่างหนึ่ง 畠 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 田 กับส่วน 白
- คลุมข้างบนและข้างซ้าย (垂 ทะเระ) เช่น 房 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 戸 กับส่วน 方
- ห่อข้างล่างและข้างซ้าย (繞 เนียว) เช่น 起 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 走 กับส่วน 己
- ล้อมรอบ (構 คะมะเอะ) เช่น 国 ประกอบขึ้นจากหมวดคำ 囗 กับส่วน 玉
- ประเภทย่อยของคะมะเอะ
หมวดคำเดียวกันอาจมีตำแหน่งการวางที่แตกต่างกันได้ ทำให้อักษรบางตัวอาจไม่อยู่ในหมวดคำตามที่คาดการณ์ไว้เช่น 聞 อยู่ในหมวดคำ 耳 แทนที่จะเป็น 門; 化 อยู่ในหมวดคำ 匕 แทนที่จะเป็น 人; 章 กับ 意 อยู่ในหมวดคำ 立 กับ 音 ตามลำดับ เป็นต้น
การค้นหาในพจนานุกรม
แก้ปกติแล้วพจนานุกรมจะมีดัชนีเลขหน้าเริ่มต้นสำหรับหมวดคำอักษรจีนตัวนั้น แต่เนื่องจากในหนึ่งหมวดมีคำศัพท์มาก พจนานุกรมหลายเล่มจึงได้รวมคำศัพท์ทั้งหมดเก็บไว้เป็นดัชนีด้วย แล้วลำดับอักษรด้วยจำนวนขีดเพื่อให้ค้นหาง่ายขึ้น ตัวอย่างเช่น ต้องการหาคำว่า 拾 เราอาจสามารถเปิดไปดูที่หมวดคำ 手 (รูปแปลงคือ 扌 หมายถึง มือ) แล้วไล่ดูไปจนกว่าจะพบคำที่ต้องการซึ่งอาจใช้เวลามาก แต่ด้วยดัชนีคำศัพท์ทั้งหมด จะต้องนับว่าส่วนที่เหลือวาดอีกกี่ขีดจึงจะครบอักษรทั้งตัว ในกรณีนี้ 合 ประกอบขึ้นจากการเขียน 6 ขีด ในดัชนีคำศัพท์ ณ ตำแหน่ง 手 + 6 ขีด (หรือ 扌 + 6 ขีด) ก็จะมีคำว่า 拾 ปรากฏอยู่ จึงสามารถเปิดไปยังหน้าที่มีคำนั้นอยู่ได้โดยตรง และได้ความหมายว่า เก็บขึ้นมาจากพื้น ข้อเสียของระบบนี้อยู่ที่ตัวผู้ค้นหาหากไม่ทราบว่าหมวดคำคืออะไร หมวดคำรูปแปลงเป็นอย่างไร และมีลำดับขีดเขียนอย่างไร ซึ่งอักษรบางตัวอาจมีการเขียนที่ซับซ้อนจนไม่สามารถแยกแยะ ทำให้ค้นหาไม่เจอก็เป็นได้
พจนานุกรมบางเล่มได้รวมอักษร 〇 หมายถึงเลขศูนย์เข้าไปด้วย ซึ่งเขียนโดยการตวัดครั้งเดียว (1 ขีด) เป็นอักษรพิเศษที่ไม่จัดอยู่ในหมวดใด บางครั้งอาจมีอักษรจีนบางตัวที่จัดหมวดคำไม่ได้ รวมอยู่ท้าย ๆ ดัชนีคำศัพท์ โดยเฉพาะกับพจนานุกรมที่เรียงลำดับตามอักษรจีนตัวย่อ
หมวดคำในคอมพิวเตอร์
แก้ถึงแม้เราจะสามารถใช้อักษรจีนแทนหมวดคำได้โดยตรง แต่ในยูนิโคดก็มีช่วงอักขระที่จองไว้ให้สำหรับหมวดคำอักษรจีนโดยเฉพาะ เพื่อให้สะดวกใช้ในการสร้างดัชนี มีสองช่วงคือหมวดคำแบบคังซีตามดั้งเดิม (U+2F00–U+2FDF) และหมวดคำส่วนขยายที่ใช้กับอักษรตัวย่อ หรือใช้ในภาษาอื่นที่นอกเหนือไปจากภาษาจีน (U+2E80–U+2EFF)
หมวดคำจีนญี่ปุ่นเกาหลี ส่วนเพิ่มเติม Unicode.org chart (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+2E8x | ⺀ | ⺁ | ⺂ | ⺃ | ⺄ | ⺅ | ⺆ | ⺇ | ⺈ | ⺉ | ⺊ | ⺋ | ⺌ | ⺍ | ⺎ | ⺏ |
U+2E9x | ⺐ | ⺑ | ⺒ | ⺓ | ⺔ | ⺕ | ⺖ | ⺗ | ⺘ | ⺙ | ⺛ | ⺜ | ⺝ | ⺞ | ⺟ | |
U+2EAx | ⺠ | ⺡ | ⺢ | ⺣ | ⺤ | ⺥ | ⺦ | ⺧ | ⺨ | ⺩ | ⺪ | ⺫ | ⺬ | ⺭ | ⺮ | ⺯ |
U+2EBx | ⺰ | ⺱ | ⺲ | ⺳ | ⺴ | ⺵ | ⺶ | ⺷ | ⺸ | ⺹ | ⺺ | ⺻ | ⺼ | ⺽ | ⺾ | ⺿ |
U+2ECx | ⻀ | ⻁ | ⻂ | ⻃ | ⻄ | ⻅ | ⻆ | ⻇ | ⻈ | ⻉ | ⻊ | ⻋ | ⻌ | ⻍ | ⻎ | ⻏ |
U+2EDx | ⻐ | ⻑ | ⻒ | ⻓ | ⻔ | ⻕ | ⻖ | ⻗ | ⻘ | ⻙ | ⻚ | ⻛ | ⻜ | ⻝ | ⻞ | ⻟ |
U+2EEx | ⻠ | ⻡ | ⻢ | ⻣ | ⻤ | ⻥ | ⻦ | ⻧ | ⻨ | ⻩ | ⻪ | ⻫ | ⻬ | ⻭ | ⻮ | ⻯ |
U+2EFx | ⻰ | ⻱ | ⻲ | ⻳ |
หมวดคำแบบคังซี Unicode.org chart (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+2F0x | ⼀ | ⼁ | ⼂ | ⼃ | ⼄ | ⼅ | ⼆ | ⼇ | ⼈ | ⼉ | ⼊ | ⼋ | ⼌ | ⼍ | ⼎ | ⼏ |
U+2F1x | ⼐ | ⼑ | ⼒ | ⼓ | ⼔ | ⼕ | ⼖ | ⼗ | ⼘ | ⼙ | ⼚ | ⼛ | ⼜ | ⼝ | ⼞ | ⼟ |
U+2F2x | ⼠ | ⼡ | ⼢ | ⼣ | ⼤ | ⼥ | ⼦ | ⼧ | ⼨ | ⼩ | ⼪ | ⼫ | ⼬ | ⼭ | ⼮ | ⼯ |
U+2F3x | ⼰ | ⼱ | ⼲ | ⼳ | ⼴ | ⼵ | ⼶ | ⼷ | ⼸ | ⼹ | ⼺ | ⼻ | ⼼ | ⼽ | ⼾ | ⼿ |
U+2F4x | ⽀ | ⽁ | ⽂ | ⽃ | ⽄ | ⽅ | ⽆ | ⽇ | ⽈ | ⽉ | ⽊ | ⽋ | ⽌ | ⽍ | ⽎ | ⽏ |
U+2F5x | ⽐ | ⽑ | ⽒ | ⽓ | ⽔ | ⽕ | ⽖ | ⽗ | ⽘ | ⽙ | ⽚ | ⽛ | ⽜ | ⽝ | ⽞ | ⽟ |
U+2F6x | ⽠ | ⽡ | ⽢ | ⽣ | ⽤ | ⽥ | ⽦ | ⽧ | ⽨ | ⽩ | ⽪ | ⽫ | ⽬ | ⽭ | ⽮ | ⽯ |
U+2F7x | ⽰ | ⽱ | ⽲ | ⽳ | ⽴ | ⽵ | ⽶ | ⽷ | ⽸ | ⽹ | ⽺ | ⽻ | ⽼ | ⽽ | ⽾ | ⽿ |
U+2F8x | ⾀ | ⾁ | ⾂ | ⾃ | ⾄ | ⾅ | ⾆ | ⾇ | ⾈ | ⾉ | ⾊ | ⾋ | ⾌ | ⾍ | ⾎ | ⾏ |
U+2F9x | ⾐ | ⾑ | ⾒ | ⾓ | ⾔ | ⾕ | ⾖ | ⾗ | ⾘ | ⾙ | ⾚ | ⾛ | ⾜ | ⾝ | ⾞ | ⾟ |
U+2FAx | ⾠ | ⾡ | ⾢ | ⾣ | ⾤ | ⾥ | ⾦ | ⾧ | ⾨ | ⾩ | ⾪ | ⾫ | ⾬ | ⾭ | ⾮ | ⾯ |
U+2FBx | ⾰ | ⾱ | ⾲ | ⾳ | ⾴ | ⾵ | ⾶ | ⾷ | ⾸ | ⾹ | ⾺ | ⾻ | ⾼ | ⾽ | ⾾ | ⾿ |
U+2FCx | ⿀ | ⿁ | ⿂ | ⿃ | ⿄ | ⿅ | ⿆ | ⿇ | ⿈ | ⿉ | ⿊ | ⿋ | ⿌ | ⿍ | ⿎ | ⿏ |
U+2FDx | ⿐ | ⿑ | ⿒ | ⿓ | ⿔ | ⿕ |
อ้างอิง
แก้- เธียรชัย เอี่ยมวรเมธ. พจนานุกรม จีน-ไทย. กรุงเทพฯ : รวมสาส์น, 2541. ISBN 978-974-246-307-6
- เธียรชัย เอี่ยมวรเมธ. พจนานุกรม จีน-ไทย ฉบับใหม่ (ฉบับพิมพ์หนังสือตัวเต็ม). กรุงเทพฯ : รวมสาส์น, 2545. ISBN 978-974-246-643-5
- นริศ วศินานนท์. ร้อยหมวดคำ จำอักษรจีน. กรุงเทพฯ : ทฤษฎี, 2550. ISBN 978-974-9796-73-3
แหล่งข้อมูลอื่น
แก้- 六書 Liùshū หลักการประดิษฐ์ตัวอักษรจีน เก็บถาวร 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เครือข่ายข้อมูลเพื่อการเรียนการสอนภาษาจีน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย