ราชวงศ์เหลียว

ระวังสับสนกับ ราชวงศ์เหลียงยุคหลังและราชวงศ์เหลียง

ราชวงศ์เหลียว (อังกฤษ: Liao Dynasty; ชี่ตัน: Mos Jælud; มองโกล: Ляо Улс/Lyao Uls; จีนตัวย่อ: 辽朝; จีนตัวเต็ม: 遼朝; พินอิน: Liáo Cháo) หรือเป็นที่รู้จักกันในชื่อ จักรวรรดิชี่ตัน (อังกฤษ: Khitan Empire; ชี่ตัน: Mos diau-d kitai huldʒi gur; มองโกล: Хятан (Khyatan) Гүрэн, Кидан (Kidan) Гүрэн; จีนตัวย่อ: 契丹国; จีนตัวเต็ม: 契丹國; พินอิน: Qìdān Guó) เป็นชื่อจักรวรรดิหนึ่งในเอเชียตะวันออก มีอำนาจในมองโกเลีย ภาคตะวันออกไกลบางส่วนของรัสเซีย เกาหลีเหนือ และภาคเหนือของจีนส่วนในตั้งแต่ปี 907 ถึง 1125 จักรพรรดิเหลียวไท่จู่หรือเย่ว์ลู่ อาปาจี้ ข่านแห่งชาวชี่ตัน สถาปนาจักรวรรดินี้ขึ้นหลังจากราชวงศ์ถังของประเทศจีนล่มสลาย และไม่ช้าไม่นานหลังก่อตั้งขึ้น ราชวงศ์เหลียวก็เริ่มขยายดินแดน โดยจักรพรรดิเหลียวไท่จู่ทรงเอาชัยเหนือพวกพัลแฮเป็นผลสำเร็จ พระเจ้าแผ่นดินองค์ถัด ๆ มายังทรงได้สิบหกมณฑลของจีนไว้โดยใช้วิธียุแยงให้รัฐที่สามส่งการก่อกวนเข้ามา แล้วราชวงศ์เหลียวจึงคอยตีกิน ทำให้ราชวงศ์ถังอวสานลง และราชวงศ์โครยอแห่งเกาหลี กับราชวงศ์ซ่งแห่งจีน ตกเป็นเมืองออกของราชวงศ์เหลียวในที่สุด คำว่า "เหลียว" นี้ในภาษาจีนหมายความว่า ห่าง หรือไกล

ต้าเหลียว / ชี่ตัน 大遼 (ต้าเหลี่ยว) / 契丹國 (รัฐชี่ตัน)
916–1125
แผ่นดินเหลียวเมื่อราวปี 1000
เมืองหลวง	ช่างจิง
ภาษาทั่วไป	ภาษาจีนกลาง, ภาษานฺหวี่เจิน, ภาษาชี่ตัน
ศาสนา	ศาสนาพุทธ ศาสนาผี ลัทธิเต๋า ศาสนาโซโรอัสเตอร์
การปกครอง	ราชาธิปไตย
จักรพรรดิ
• 907–926	ไท่จู่
• 1101–1125	เทียนจั้ว
ประวัติศาสตร์
• ก่อตั้ง	916
• สิ้นสุด	1125
ก่อนหน้า ถัดไป ชี่ตัน ราชวงศ์ถัง จักรวรรดิคากานอุยกูร์ ราชวงศ์จิ้นยุคหลัง Kumo Xi Shiwei people อาณาจักรพัลแฮ Zubu Karluks ราชวงศ์จิน หลียวเหนือ เซี่ยตะวันตก เหลียวตะวันตก คามัคมองโกล Qocho
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	มองโกเลีย จีน รัสเซีย เกาหลีเหนือ

จุดเด่นของราชวงศ์เหลียว คือ ความตึงเครียดระหว่างจารีตประเพณีทางสังคมและการเมืองแบบชี่ตันกับแบบจีนซึ่งนำไปสู่วิกฤติการณ์ทางการสืบสันตติวงศ์ เพราะพระเจ้าแผ่นดินเหลียวฝักใฝ่คติบุตรหัวปีเป็นใหญ่ตามแบบจีน แต่ผู้ลากมากดีชาวชี่ตันส่วนใหญ่นิยมประเพณีที่ให้ผู้แข็งแกร่งที่สุดสืบเชื้อสาย ความแตกต่างกันระหว่างจารีตประเพณีชี่ตันและจีนนี้ยังเป็นเหตุให้พระเจ้าไท่จู่แห่งราชวงศ์เหลียวทรงตั้งการปกครองสองแบบขนานกัน ภาคเหนือซึ่งเป็นอาณาเขตชี่ตันให้ปกครองตามประเพณีชี่ตัน ภาคใต้ซึ่งประชากรส่วนใหญ่ไม่ใช่ชี่ตันให้ปกครองตามประเพณีจีน ความแตกต่างทางสังคมแบบชี่ตันกับแบบจีนยังได้แก่ บทบาทของบุคคลแต่ละเพศและยุทธวิธี ชาวชี่ตันเห็นว่า บุคคลเสมอภาคกันไม่ว่าเพศใด ขณะที่ประเพณีทางวัฒนธรรมจีนถือว่า สตรีต้องอยู่ในโอวาทบุรุษ ฉะนั้น หญิงชี่ตันจึงเล่าเรียนการรบ ทั้งยังจัดการทรัพย์สินครัวเรือน และดำรงตำแหน่งทางทหาร ทั้งยังไม่มีการคลุมถุงชน ตลอดจนสตรีไม่จำต้องครองความบริสุทธิ์ทางเพศไว้จนถึงการสมรสครั้งแรก กับมีสิทธิที่จะหย่าและสมรสใหม่ด้วย

ในปี 1125 ชาวนฺหวี่เจินหรือชาวแมนจูจากราชวงศ์จิน จับกุมพระจักรพรรดิเหลียวเทียนจั้วแห่งเหลียวไว้ได้ และทำลายราชวงศ์เหลียวลงสิ้น แต่ชาวชี่ตันที่ยังเหลืออยู่มีเยลฺวี่ ต้าฉือเป็นผู้นำ พากันก่อตั้งราชวงศ์ใหม่เรียกว่า "เหลียวตะวันตก" ปกครองกันอยู่ในเอเชียกลางบางส่วนเป็นเวลายาวนานเกือบหนึ่งศตวรรษ ก่อนจะถูกทัพเจงกีส ข่านแห่งจักรวรรดิมองโกล เข้ายึดครอง แม้ความสำเร็จทางวัฒนธรรมที่เกี่ยวเนื่องกับราชวงศ์เหลียวจะสลักสำคัญ กับทั้งเครื่องปั้นและศิลปวัตถุอื่น ๆ ก็มีอยู่ในพิพิธภัณฑ์และสถานสะสมต่าง ๆ เป็นจำนวนมาก แต่สภาพที่แท้จริงและขอบข่ายของอิทธิพลที่วัฒนธรรมเหลียวมีต่อพัฒนาการในระยะหลัง ๆ เช่น ด้านศิลปะการแสดงและการสังคีตนั้น ยังเป็นที่ถกเถียงกันอย่างยิ่ง

แหล่งข้อมูลอื่น

• "Gilded Splendor" - Liao dynasty art at Asiasociety.org

ก่อนหน้า		ราชวงศ์เหลียว		ถัดไป
ราชวงศ์ถัง ห้าราชวงศ์		ราชวงศ์ในประวัติศาสตร์จีน (ค.ศ. 907–1125)		ราชวงศ์จิน ราชวงศ์เหลียวเหนือ ราชวงศ์เหลียวตะวันตก