มหาวิทยาลัยโบราณของสกอตแลนด์

มหาวิทยาลัยโบราณของสกอตแลนด์ หมายถึงมหาวิทยาลัยในสกอตแลนด์ที่ก่อตั้งในช่วงยุคกลาง คือก่อนคริสต์ศตวรรษที่ 19 ประกอบด้วย:

• มหาวิทยาลัยเซนต์แอนดริวส์ ก่อตั้ง พ.ศ. 1956 (ค.ศ.1413) (ตรงกับรัชสมัยสมเด็จพระอินราชาธิราช สมัยอยุธยา อายุถึงปัจจุบัน 595 ปี)
• มหาวิทยาลัยกลาสโกว์ ก่อตั้ง พ.ศ. 1994 (ค.ศ.1451) (ตรงกับต้นรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สมัยอยุธยา อายุถึงปัจจุบัน 557 ปี)
• มหาวิทยาลัยอเบอร์ดีน ก่อตั้ง พ.ศ. 2028 (ค.ศ.1485) (ตรงกัปลายรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สมัยอยุธยา อายุถึงปัจจุบัน 523 ปี)
• มหาวิทยาลัยเอดินบะระ ก่อตั้ง พ.ศ. 2126 (ค.ศ.1583) (ตรงกับกลางรัชสมัยสมเด็จพระมหาธรรมราชา สมัยอยุธยา อายุถึงปัจจุบัน 425 ปี)

และบ่อยครั้งก็รวมถึง มหาวิทยาลัยดันดี ด้วย (ก่อตั้งเป็นวิทยาลัยเมื่อ พ.ศ. 2424 (ค.ศ.1881)และเคยเป็นส่วนหนึ่งของมหาวิทยาลัยเซนต์แอนดริวส์ช่วง พ.ศ. 2440-2510 (ค.ศ.1897-1967) ก่อนจะเป็นมหาวิทยาลัยเต็มตัวใน พ.ศ. 2510 (ค.ศ.1967))

มหาวิทยาลัยเหล่านี้มีลักษณะร่วมกันหลายประการ แตกต่างจากมหาวิทยาลัยสมัยใหม่อื่น ๆ ในสกอตแลนด์ มหาวิทยาลัย 4 แห่งนี้ มีส่วนสำคัญอย่างมากในการผลักดันให้เกิดยุคเรืองปัญญาแห่งสกอตแลนด์ (Scottish Enlightenment) โดยเฉพาะมหาวิทยาลัยเอดินบะระ ซึ่งเป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกที่ก่อตั้งโดยรัฐบาล แทนที่จะเริ่มต้นจากเงินอุดหนุนทางศาสนาเหมือนมหาวิทยาลัยอื่น ๆ รูปแบบเช่นนี้ทำให้การศึกษาในสกอตแลนด์เกิดการพัฒนาอย่างรวดเร็ว เกิดนักปรัชญาและนักวิทยาศาสตร์ที่ผลงานมีผลกระทบต่อโลกมหาศาล อาทิ อดัม สมิธ เจมส์ วัตต์ เดวิด ฮูม ฯลฯ ยุคนี้ก่อให้เกิดการพัฒนาทางด้านเศรษฐกิจ วรรณกรรม ศิลปะ และการแพทย์อย่างมาก และสกอตแลนด์ได้กลายเป็นผู้นำของบริเตนในการเรียนการสอนในหลายสาขาวิชา อาทิ มหาวิทยาลัยแอเบอร์ดีนเป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกในประเทศที่พูดภาษาอังกฤษที่มีโรงเรียนแพทย์ เมืองเอดินบะระกลายเป็นศูนย์กลางการเรียนการสอนแพทย์ของสหราชอาณาจักร และมหาวิทยาลัยเอดินบะระยังเป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกในโลกที่มีการเรียนด้านวรรณคดีอังกฤษ มหาวิทยาลัยกลาสโกว์เป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกในโลกที่มีการสอนวิชาเศรษฐศาสตร์

ลักษณะของมหาวิทยาลัยในยุคกลางนั้นจะไม่มีวิทยาเขต การเรียนการสอนนั้นจัดขึ้นที่ใดก็ได้ที่มีพื้นที่ว่าง เช่นที่โบสถ์หรือที่บ้าน สถานะของมหาวิทยาลัยไม่ใช่พื้นที่ทางกายภาพแต่เป็นกลุ่มของปัจเจกชนที่รวมตัวกันเป็น universitas (ภาษาละติน หมายถึง หมู่คณะ)