ภาษาเชเชน
ภาษาเชเชน (เชเชน: Нохчийн мотт, Noxçiyn mott,[2] [ˈnɔxt͡ʃĩː mu͜ɔt]) เป็นภาษาราชการของสาธารณรัฐเชเชน (เชชเนีย) ในรัสเซีย มีผู้พูดราว 1.2 ล้านคน คำศัพท์ส่วนมากเป็นคำยืมจากภาษารัสเซีย ภาษาตุรกี ภาษาคาลมึกซ์ ภาษาอาหรับ ภาษาเปอร์เซีย ภาษาอลานิกหรือภาษาออสเซติกอยู่ในภาษากลุ่มคอเคซัส จัดอยู่ในภาษากลุ่มนัขร่วมกับภาษาอิงกุซและภาษาบัตส์ ทั้งหมดนี้อยู่ในภาษากลุ่มคอเคเซียนตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งมีเพียงภาษาอิงกุซและภาษาเชเชนที่เข้าใจกันได้
| ภาษาเชเชน | |
|---|---|
| Нохчийн мотт Noxçiyn mott | |
| ออกเสียง | [ˈnɔxt͡ʃĩː mu͜ɔt] |
| ประเทศที่มีการพูด | คอคเซัสเหนือ |
| ภูมิภาค | สาธารณรัฐเชเชน, สาธารณรัฐอิงกูเชเตีย และสาธารณรัฐดาเกสถาน |
| ชาติพันธุ์ | ชาวเชเชน |
| จำนวนผู้พูด | 2 ล้านคน (ไม่พบวันที่)[1] |
| ตระกูลภาษา | |
| ระบบการเขียน | อักษรซีริลลิก (ปัจจุบัน) อักษรจอร์เจีย (อดีต) อักษรอาหรับ (อดีต) อักษรละติน (อดีต) |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ |  รัสเซีย
|
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-1 | ce |
| ISO 639-2 | che |
| ISO 639-3 | che |
การแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์ แก้
จากข้อมูลของรัสเซียเมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. 2545 มีผู้พูดภาษาเชเชน 1,330,000 คน[1] Ethnologue ประเมินจำนวนผู้พูดภาษาเชเชนทั้งหมด 955,000 คน โดยใช้ข้อมูลจำนวนผู้พูดในรัสเซีย 945,000 คน ใน พ.ศ. 2532 และประเมินจำนวนผู้พูดภาษาเชเชนในตะวันออกกลางโดยเฉพาะจอร์แดน[3]
ภาษาราชการ แก้
ภาษาเชเชนเป็นภาษาราชการของเชชเนีย และเป็นภาษาแม่ของเชชเนีย[4]
สำเนียง แก้
มีหลายสำเนียง
เสียง แก้
ลักษณะของภาษาเชเชนมีพยัญชนะและสระคล้ายกับภาษาอาหรับและภาษาซาลิชานของอเมริกาเหนือ และมีระบบสระขนาดใหญ่คล้ายกับภาษาสวีเดนและภาษาเยอรมัน
พยัญชนะ แก้
ภาษาเชเชนมีพยัญชนะจำนวนมากถึง 31 ตัวเช่นเดียวกับภาษาพื้นเมืองในภาษากลุ่มคอเคซัส ซึ่งมีพยัญชนะมากกว่าภาษาในยุโรป
| Labial | Alveolar | Postalveolar | Velar | Uvular | Epiglottal | Glottal | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasal | m | n | |||||
| Plosive | pʰ b pʼ pː |
tʰ d tʼ tː |
kʰ g kʼ xk |
qʰ qʼ qː |
ʢ | ʔ | |
| Affricate | tsʰ dz tsʼ sː |
tʃʰ dʒ tʃʼ |
|||||
| Fricative | (f v) | s z | ʃ ʒ | x ʁ | ʜ | h | |
| Rhotic | r̥ r | ||||||
| Approximant | w | l | j | ||||
สระ แก้
ภาษาเชเชนต่างจากภาษากลุ่มคอเคซัสเพราะภาษาเชเชนมีสระจำนวนมากโดยเฉพาะสระประสมประมาณ 27 เสียง ขึ้นกับสำเนียง ซึ่งใกล้เคียงกับระบบสระของภาษากลุ่มสแกนดิเนเวียและภาษาเยอรมัน
| front unrounded |
front rounded |
back~ central |
|---|---|---|
| ɪ iː | y yː | ʊ uː |
| je ie | ɥø yø | wo uo |
| e̞ e̞ː | ø øː | o̞ o̞ː |
| æ æː | ə ɑː |
ไวยากรณ์ แก้
คำนามภาษาเชเชนแบ่งเป็นเพศหรือระดับที่หลากหลาย แต่ละอันมีอุปสรรคเฉพาะซึ่งเข้ากันได้กับกริยาและคุณศัพท์ อย่างไรก็ตาม ภาษาเชเชนไม่ใช่ภาษาที่ละประธานได้[5] ต้องใช้สรรพนามที่เป็นประธานเสมอแม้ในประโยคง่ายๆ และกริยาไม่ต้องเข้ากับประธานหรือบุคคลหรือจำนวนของกรรม
ภาษาเชเชนเป็นภาษาสัมพันธการก มี 8 การก และมีปรบทจำนวนมาก เพื่อชี้ถึงบทบาทของนามในประโยค
ภาษาเชเชนมีระบบรากศัพท์ที่ท้าทาย การสร้างคำใหม่ในภาษาเกี่ยวกับการสร้างวลีทั้งหมดมากก่าการเติมเข้าที่ส่วนท้ายของคำเดิม หรือการรวมคำที่มีอยู่แล้ว เป็นการยากที่จะระบุลักษณะของวลีในพจนานุกรม และไวยากรณ์ของภาษาไม่ยอมให้มีการยืมลักษณะทางกริยาเพื่อสร้างคำใหม่ คำกริยา dan (ตรงกับ to do ในภาษาอังกฤษ) รวมกับกริยานามวลีใช้เพื่อเชื่อมโยงแนวคิดใหม่ที่มาจากภาษาอื่น
อักษร แก้
พบจารึกที่เขียนด้วยอักษรจอร์เจียในหุบเขาเชชเนีย แต่อักษรนี้ไม่จำเป็นในภาษาเชเชน ต่อมามีการนำอักษรอาหรับมาเขียนภาษาเชเชนหลังการเข้ามาของศาสนาอิสลาม การปรับรูปแบบครั้งแรกเกิดขึ้นในยุคของอิมามชามิลตามมาด้วยการปรับปรุงใน พ.ศ. 2453 พ.ศ. 2463 และ พ.ศ. 2465
ในเวลาเดียวกันมีการปรับอักษรโดย Peter von Uslar ซึ่งมีทั้งอักษรซีริลลิก อักษรละติน และอักษรจอร์เจียซึ่งมีการนำมาใช้ทางวิชาการ ใน พ.ศ. 2454 มีการปรับรูปแบบด้วยแต่ไม่เป็นที่นิยมในหมู่ชาวเชเชน มีการนำอักษรละตินมาใช้เมื่อ พ.ศ. 2468 และปรับให้เป็นรูปแบบเดียวกับภาษาอิงกุซเมื่อ พ.ศ. 2477 แต่ยกเลิกเมื่อ พ.ศ. 2481
| A a | Ä ä | B b | C c | Č č | Ch ch | Čh čh | D d |
| E e | F f | G g | Gh gh | H h | I i | J j | K k |
| Kh kh | L l | M m | N n | Ņ ņ | O o | Ö ö | P p |
| Ph ph | Q q | Qh qh | R r | S s | Š š | T t | Th th |
| U u | Ü ü | V v | X x | Ẋ ẋ | Y y | Z z | Ž ž |
ในช่วง พ.ศ. 2481 - 2535 ใช้อักษรซีริลลิกในการเขียนภาษาเชเชน ดังแสดงในตาราง
| ซีริลลิก | ชื่อ | อาหรับ (ก่อน ค.ศ. 1925) |
ละติน สมัยใหม่[6] |
ชื่อ | สัทอักษรสากล |
|---|---|---|---|---|---|
| А а | а | آ /ɑː/, ا | A a | a | /ə/, /ɑː/ |
| Аь аь | аь | ا | Ä ä | ä | /æ/, /æː/ |
| Б б | бэ | ب | B b | be | /b/ |
| В в | вэ | و | V v | ve | /v/ |
| Г г | гэ | گ | G g | ge | /ɡ/ |
| Гӏ гӏ | гӏа | غ | Ġ ġ | ġa | /ɣ/ |
| Д д | дэ | د | D d | de | /d/ |
| Е е | е | ە | E e | e | /e/, /ɛː/, /je/, /ie/ |
| Ё ё | ё | یوٓ | yo | /jo/ ฯลฯ | |
| Ж ж | жэ | ج | Ƶ ƶ | ƶe | /ʒ/, /dʒ/ |
| З з | зэ | ز | Z z | ze | /z/, /dz/ |
| И и | и | ی | I i | i | /ɪ/ |
| Ий ий | یی | Iy iy | /iː/ | ||
| Й й (я, ю, е) |
доца и | ی | Y y | doca i | /j/ |
| К к | к | ک | K k | ka | /k/ |
| Кк кк | کک | Kk kk | /kː/ | ||
| Кх кх | кх | ق | Q q | qa | /q/ |
| Ккх ккх | قق | Qq qq | /qː/ | ||
| Къ къ | къа | ڨ | Q̇ q̇ | q̇a | /qʼ/ |
| Кӏ кӏ | кӏа | گ (ࢰ)[a] | Kh kh | kha | /kʼ/ |
| Л л | лэ | ل | L l | el | /l/ |
| М м | мэ | م | M m | em | /m/ |
| Н н | нэ | ن | N n | en | /n/ |
| О о | о | ووٓ, وٓ uo | O o | o | /o/, /ɔː/, /wo/, /uo/ |
| Ов ов | ов | وٓو | Ov ov | ov | /ɔʊ/ |
| Оь оь | оь | وٓ | Ö ö | ö | /ɥø/, /yø/ |
| П п | пэ | ف | P p | pe | /p/ |
| Пп пп | فف | Pp pp | /pː/ | ||
| Пӏ пӏ | пӏа | ڢ ـٯ | Ph ph | pha | /pʼ/ |
| Р р | рэ | ر | R r | er | /r/ |
| Рхӏ рхӏ | رھ | Rh rh | /r̥/ | ||
| С с | сэ | س | S s | es | /s/ |
| Сс сс | سس | Ss ss | /sː/ | ||
| Т т | тэ | ت | T t | te | /t/ |
| Тт тт | تت | Tt tt | /tː/ | ||
| Тӏ тӏ | тӏа | ط | Th th | tha | /tʼ/ |
| У у | у | و | U u | u | /uʊ/ |
| Ув ув | وو | Uv uv | /uː/ | ||
| Уь уь | уь | و | Ü ü | ü | /y/ |
| Уьй уьй | уьй | و | Üy üy | üy | /yː/ |
| Ф ф | фэ | ف | F f | ef | /f/ |
| Х х | хэ | خ | X x | xa | /x/ |
| Хь хь | хьа | ح | Ẋ ẋ | ẋa | /ʜ/ |
| Хӏ хӏ | хӏа | ھ | H h | ha | /h/ |
| Ц ц | цэ | ر̤ [b] | C c | ce | /ts/ |
| Цӏ цӏ | цӏа | ڗ | Ċ ċ | ċe | /tsʼ/ |
| Ч ч | чэ | چ | Ҫ ҫ | ҫe | /tʃ/ |
| Чӏ чӏ | чӏа | ڃ | Ҫ̇ ҫ̇ | ҫ̇e | /tʃʼ/ |
| Ш ш | шэ | ش | Ş ş | şa | /ʃ/ |
| Щ щ | щэ | ||||
| (Ъ) ъ[c] | чӏогӏа хьаьрк | ئ | Ə ə[c] | ç̇oġa ẋärk | /ʔ/ |
| (Ы) ы | ы | ||||
| (Ь) ь | кӏеда хьаьрк | kheda ẋärk | |||
| Э э | э | اە | E e | e | /e/ ฯลฯ |
| Ю ю | ю | یو | yu | /ju/ ฯลฯ | |
| Юь юь | юь | یو | yü | /jy/ ฯลฯ | |
| Я я | я | یا، یآ | ya | /ja/ ฯลฯ | |
| Яь яь | яь | یا | yä | /jæ/ ฯลฯ | |
| Ӏ ӏ | ӏа | ع | J j | ja | /ʡ/, /ˤ/ |
ใน พ.ศ. 2535 มีการนำอักษรละตินมาใช้ใหม่ แต่ก็กลับไปใช้อักษรซีริลลิกอีก
| A a | Ä ä | B b | C c | Ċ ċ | Ç ç | Ç̇ ç̇ | D d |
| E e | F f | G g | Ġ ġ | H h | X x | Ẋ ẋ | I i |
| J j | K k | Kh kh | L l | M m | N n | Ꞑ ꞑ | O o |
| Ö ö | P p | Ph ph | Q q | Q̇ q̇ | R r | S s | Ş ş |
| T t | Th th | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
| Ə ə |
หมายเหตุ แก้
คำศัพท์ แก้
มีคำยืมจากภาษารัสเซีย ภาษากลุ่มเตอร์กิก (ส่วนมากมาจากภาษาคูเมียก ภาษาการาเชย์-บัลการ์) ภาษาอาหรับ ภาษาเปอร์เซีย และภาษาจอร์เจีย
ประวัติ แก้
ก่อนยุคที่รัสเซียเข้ามายึดครอง การเขียนภาษาเชเชนพบในหนังสือที่เกี่ยวข้องกับศาสนาอิสลาม ซึ่งเขียนด้วยภาษาอาหรับ แต่ก็มีการเขียนภาษาเชเชนด้วยอักษรอาหรับด้วย หนังสือเหล่านี้ถูกทำลายไปในยุคสหภาพโซเวียต[7] การเขียนภาษาเชเชนเริ่มเกิดขึ้นหลังการปฏิวัติเดือนตุลาคม และเริ่มใช้อักษรละตินแทนอักษรอาหรับเมื่อประมาณ พ.ศ. 2468 และเปลี่ยนเป็นอักษรซีริลลิกเมื่อ พ.ศ. 2481 ในช่วงที่มีการประกาศจัดตั้งสาธารณรัฐเชเชน เมื่อ พ.ศ. 2535 ผู้พูดภาษาเชเชนบางส่วนเปลี่ยนมาใช้อักษรละติน
มีผู้พูดภาษาเชเชนในตุรกี จอร์แดนและซีเรียซึ่งไม่มีการเขียน และผู้พูดกลุ่มนี้ไม่คุ้นเคยกับอักษรซีริลลิก อย่างไรก็ตาม การใช้อักษรในภาษาเชเชนขึ้นกับการเมือง กลุ่มที่ต้องการรวมกับรัสเซียสนับสนุนอักษรซีริลลิก ส่วนกลุ่มที่ต้องการแยกตัวสนับสนุนอักษรละติน
อ้างอิง แก้
- ↑ 1.0 1.1 ภาษาเชเชน ที่ Ethnologue (18th ed., 2015) (ต้องสมัครสมาชิก)
- ↑ "Chechen table of correspondence Cyrillic-Roman (BGN/PCGN 2008 Agreement)" (PDF). National Geospatial-Intelligence Agency. สืบค้นเมื่อ 2022-02-04.
- ↑ Ethnologue report for language code:che
- ↑ Constitution, Article 10.1
- ↑ Dryer, Matthew S. "Expression of Pronominal Subjects", in Martin Haspelmath et al. (eds.) The World Atlas of Language Structures, pp. 410-412. Oxford: Oxford University Press, 2005. ISBN 0-19-925591-1.
- ↑ "Chechen table of correspondence Cyrillic-Roman (BGN/PCGN 2008 Agreement)" (PDF). National Geospatial-Intelligence Agency. สืบค้นเมื่อ 2022-02-11.
- ↑ Ch_writing
แหล่งข้อมูลอื่น แก้
- Appendix:Cyrillic script
- The Cyrillic and Latin Chechen alphabets
- The Chechen language | Noxchiin mott Wealth of linguistic information. (No longer active, some information is retained)
- Rferl North Caucasus Radio (also includes Avar and Adyghe)
- Russian–Chechen on-line dictionary เก็บถาวร 2018-07-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Chechen-Russian dictionary
- Chechen basic lexicon at the Global Lexicostatistical Database
- Chechen Cyrillic - Latin converter
- ELAR archive of Chechen including the Cheberloi dialect
- Chechen Text Corpus