พรหมัน

ตามความเชื่อในศาสนาฮินดู พรหมัน (อ่านว่า พฺรม-มัน; สันสกฤต: ब्रह्मन्) คือความเป็นจริงสูงสุด เป็นสิ่งสัมบูรณ์ ไม่มีรูปร่าง ไร้ขีดจำกัด เป็นพระวิญญาณบริสุทธิ์ เป็นที่มาและจุดหมายปลายทางของสรรพสิ่งในสกลจักรวาล

คัมภีร์อุปนิษัทระบุว่าสรรพสัตว์รับรู้พรหมันได้ใน 2 ลักษณะ คือ

• นิรคุณพรหมัน เป็นพรหมันที่ไม่อาจกำหนดคุณลักษณะใด ๆ ได้ เป็นสิ่งสุงสุด เป็นสัจจิทานันทะ (ความจริง-ความรู้-ความสุข) เรียกอีกอย่างว่าปรพรหมัน และ
• สคุณพรหมัน เป็นพรหมันที่กำหนดคุณลักษณะต่าง ๆ ได้ เรียกอีกอย่างว่า อปรพรหม อิศวร หรือพระเป็นเจ้า

ปรัชญาฮินดู

ปรัชญาฮินดูแต่ละสำนักอธิบายลักษณะของพรหมันแตกต่างกันไป

ฝ่ายอไทฺวตะ เวทานตะ ตีความว่า นิรคุณพรหมันเท่านั้นเป็นพรหมันแท้ ส่วนสคุณพรหมันเป็นพรหมันเทียม เพราะเป็นพลังที่ออกมาจากนิรคุณพรหมันเพื่อมาเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับโลกเท่านั้น โดยพลังในทางสร้างเรียกว่า รชะคุณ (พระพรหม) พลังทางธำรงรักษาเรียกว่า สัตตวะคุณ (พระวิษณุ) พลังในทางทำลายล้างเรียกว่า ตมสะคุณ (พระศิวะ) พลังทั้งสามนี้เรียกโดยรวมว่า ตรีมูรติ

ฝ่ายวิศิษฏาไทฺวตะ เวทานตะ อธิบายว่า นิรคุณพรหมันและสคุณพรหมันเป็นพรหมันแท้อันเดียวกัน เพียงแต่มี 2 ลักษณะ